Η δισφαινόλη-Α (BPA) είναι μια βιομηχανική χημική ουσία που χρησιμοποιείται στην κατασκευή πλαστικών και προστίθεται σε πολλά εμπορικά προϊόντα, όπως δοχεία τροφίμων, μπιμπερό και πλαστικά μπουκάλια νερού.
Πιθανόν να έχετε δει ότι τα περισσότερα πλαστικά που αγοράζετε αυτές τις μέρες φέρουν την ένδειξη “χωρίς BPA”. Αλλά ίσως αναρωτιέστε τι ακριβώς σημαίνει αυτό και γιατί είναι σημαντικό.
Το BPA χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του 1960 για την παραγωγή ισχυρών και ανθεκτικών πλαστικών για τη συσκευασία τροφίμων και τη χρήση στην κουζίνα του σπιτιού.
Ορισμένοι άνθρωποι ανησυχούν για την πιθανότητα διάχυσης του BPA στα τρόφιμα και τα ποτά και ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η έκθεση στο BPA μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από προβλήματα υγείας.
Αυτό το άρθρο παρέχει μια λεπτομερή επισκόπηση του BPA και των πιθανών επιπτώσεών του στην υγεία.
Γιατί ορισμένοι ανησυχούν για το BPA;
Πολλοί άνθρωποι ανησυχούν για την έκθεση στο BPA. Ένας από τους κύριους λόγους για την ανησυχία αυτή είναι ότι το BPA μπορεί να διαχυθεί από τα σκεύη τροφίμων ή ποτών και να εισέλθει στα τρόφιμα ή τα ποτά που καταναλώνετε.
Αυτό ισχύει κυρίως για τρόφιμα ή ποτά που μπορεί να αποθηκεύονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε δοχεία με BPA, όπως οι ντομάτες σε κονσέρβα ή το εμφιαλωμένο νερό.
Αυτό αφορά και το πλαστικό που μπορεί να θερμανθεί, καθώς η θερμότητα μπορεί να προκαλέσει την διαφυγή επιπλέον BPA – για παράδειγμα, τρόφιμα που προορίζονται για φούρνο μικροκυμάτων και μαγειρεύονται σε πλαστικά μπολ ή ροφήματα που ζεσταίνονται στο φούρνο μικροκυμάτων σε πλαστικά ποτήρια.
Για την ακρίβεια, η έκθεση σε BPA είναι τόσο εκτεταμένη που η έρευνα δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 6 ετών έχουν μετρήσιμες ποσότητες BPA στα ούρα τους. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι περίπου το 85% των παιδιών ηλικίας κάτω των 2 ετών από την Κορέα είχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα BPA στα ούρα τους.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η έκθεση στο BPA συνδέεται με μια σειρά από προβλήματα υγείας, εν μέρει επειδή το BPA μιμείται τη δομή και τη λειτουργία των οιστρογόνων.
Αυτό σημαίνει ότι το BPA μπορεί να συνδεθεί με τους υποδοχείς οιστρογόνων και να επηρεάσει σωματικές διεργασίες, όπως η ανάπτυξη, η επιδιόρθωση των κυττάρων, η εμβρυϊκή ανάπτυξη, τα επίπεδα ενέργειας και η αναπαραγωγή.
Επιπλέον, το BPA μπορεί επίσης να αλληλεπιδράσει με άλλους υποδοχείς ορμονών, όπως εκείνους του θυρεοειδούς σας αδένα, αλλοιώνοντας έτσι τη λειτουργία τους.
Το σώμα σας είναι ευαίσθητο στις μεταβολές των επιπέδων των ορμονών, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ικανότητα του BPA να μιμείται τα οιστρογόνα ή να επηρεάζει άλλες ορμόνες θεωρείται ότι επηρεάζει την υγεία.
Τον Απρίλιο του 2023, η EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων) δημοσίευσε επαναξιολόγηση της ασφάλειας του BPA όπως χρησιμοποιείται στα πλαστικά δοχεία για τρόφιμα, μειώνοντας σημαντικά την ανεκτή ημερήσια πρόσληψη (TDI ) που είχε οριστεί στην προηγούμενη αξιολόγησή της το 2015.
Τότε, η ανεκτή ημερήσια πρόσληψη έγινε προσωρινή, καθώς οι επιστήμονες της EFSA εντόπισαν κενά δεδομένων και αβεβαιότητες, τις οποίες δεσμεύτηκαν να επανεκτιμήσουν όταν θα ήταν διαθέσιμα νέα δεδομένα, ιδίως μια διετής μελέτη από το ερευνητικό πρόγραμμα του Εθνικού Προγράμματος Τοξικολογίας των ΗΠΑ.
Με βάση όλα τα νέα επιστημονικά στοιχεία που αξιολογήθηκαν, οι εμπειρογνώμονες της EFSA καθόρισαν την ανεκτή ημερήσια πρόσληψη στα 0,2 νανογραμμάρια (0,2ng ή 0,2 δισεκατομμυριοστά του γραμμαρίου) ανά χιλιόγραμμο σωματικού βάρους ανά ημέρα (kg/bw/day), αντικαθιστώντας το προηγούμενο προσωρινό επίπεδο των 4 μικρογραμμαρίων (4μg ή 4 εκατομμυριοστά του γραμμαρίου) ανά χιλιόγραμμο σωματικού βάρους ανά ημέρα.
Η τιμή της ανεκτής ημερήσιας πρόσληψης είναι περίπου 20.000 φορές χαμηλότερη από ό,τι πριν.
Συγκρίνοντας τη νέα TDI με τις εκτιμήσεις της διατροφικής έκθεσης σε BPA, οι εμπειρογνώμονές μας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι καταναλωτές με μέση και υψηλή έκθεση σε BPA σε όλες τις ηλικιακές ομάδες υπερέβαιναν τη νέα ανεκτή ημερήσια πρόσληψη, γεγονός που υποδηλώνει ανησυχίες για την υγεία.
Οι επιστημονικές συμβουλές της EFSA υποστηρίζουν τη λήψη αποφάσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη της ΕΕ, τα οποία είναι υπεύθυνα για τον καθορισμό ορίων στην ποσότητα μιας χημικής ουσίας που μπορεί να εισέλθει από τη συσκευασία τροφίμων στα τρόφιμα ή για τη θέσπιση άλλων ειδικών περιορισμών για την προστασία των καταναλωτών.
Τεράστιο πλήθος δεδομένων
Ο Δρ Claude Lambré, πρόεδρος της ομάδας της EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων) για τα υλικά που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα, τα ένζυμα και τα βοηθήματα επεξεργασίας, δήλωσε: “Οι επιστήμονές μας εξέτασαν την ασφάλεια του BPA με μεγάλη λεπτομέρεια όλα αυτά τα χρόνια, από την πρώτη μας πλήρη αξιολόγηση του κινδύνου της ουσίας το 2006.
“Για την επαναξιολόγηση αυτή, εξετάσαμε έναν τεράστιο όγκο επιστημονικών δημοσιεύσεων, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 800 νέων μελετών που δημοσιεύθηκαν από τον Ιανουάριο του 2013. Αυτό μας επέτρεψε να αντιμετωπίσουμε σημαντικές αμφιβολίες σχετικά με την τοξικότητα της BPA .
“Στις μελέτες, παρατηρήσαμε μια αύξηση του ποσοστού ενός τύπου λευκών αιμοσφαιρίων, που ονομάζεται T helper, στον σπλήνα. Παίζουν βασικό ρόλο στους κυτταρικούς ανοσοποιητικούς μας μηχανισμούς και μια τέτοια αύξηση θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη αλλεργικής φλεγμονής των πνευμόνων και αυτοάνοσων διαταραχών”, δήλωσε.
Η επιτροπή έλαβε επίσης υπόψη άλλες δυνητικά επιβλαβείς για την υγεία επιπτώσεις στα συστήματα αναπαραγωγής, ανάπτυξης και μεταβολισμού που εντοπίστηκαν στην εκτίμηση κινδύνου.
Η έκθεση στο BPA
Συγκρίνοντας τη νέα ανεκτή ημερήσια πρόσληψη με τις εκτιμήσεις της διαιτητικής έκθεσης σε BPA, οι εμπειρογνώμονές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι καταναλωτές με μέση και υψηλή έκθεση σε BPA σε όλες τις ηλικιακές ομάδες υπερέβαιναν τη νέα ανεκτή ημερήσια πρόσληψη, γεγονός που υποδηλώνει προβληματισμό για την υγεία.
Παρόλο που η ομάδα εμπειρογνωμόνων χρησιμοποίησε τις εκτιμήσεις έκθεσης από την αξιολόγησή τους το 2015, οι περιορισμοί που επέβαλαν οι νομοθέτες της ΕΕ μετά το 2015 σε ορισμένες χρήσεις της ουσίας ενδέχεται να έχουν μειώσει τη διαιτητική πρόσληψη .
Διάφορες μεταβλητές μπορούν να επηρεάσουν τον συνολικό κίνδυνο για την υγεία ενός ατόμου, συμπεριλαμβανομένων άλλων παραγόντων που προκαλούν στρες στον ανθρώπινο οργανισμό, της κληρονομικότητας και της διατροφής.
Πιθανές επιπτώσεις της έκθεσης σε BPA στην υγεία
- Μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα σε άνδρες και γυναίκες
Το BPA μπορεί να επηρεάσει διάφορες πτυχές της ανδρικής και γυναικείας γονιμότητας.
Ως φυτοοιστρογόνο ή ένωση φυτικής προέλευσης που μιμείται τα οιστρογόνα, μπορεί να δράσει στους υποδοχείς οιστρογόνων τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες με αποτέλεσμα να προκληθεί φλεγμονή ή να προκληθεί βλάβη στα κύτταρα μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται οξειδωτικό στρες.
Η βλάβη μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους. Σε μια μελέτη, αρσενικά ποντίκια που έλαβαν πόσιμο νερό επεξεργασμένο με BPA είχαν χαμηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης, μειωμένη ποιότητα σπέρματος και μεγαλύτερη υπογονιμότητα σε σύγκριση με ποντίκια που έλαβαν κανονικό πόσιμο νερό.
Σε θηλυκά ποντίκια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η έκθεση σε BPA μειώνει τη γονιμότητα μειώνοντας την ορμόνη οιστραδιόλη, μειώνοντας τον αριθμό των υγιών ωαρίων και επηρεάζοντας αρνητικά την ικανότητα ενός γονιμοποιημένου ωαρίου να εμφυτεύεται στη μήτρα.
- Συνδέεται με την παχυσαρκία, τις καρδιακές παθήσεις και τον διαβήτη τύπου 2
Οι φλεγμονώδεις επιδράσεις του BPA μπορεί να συμβάλλουν στην ανεπιθύμητη αύξηση του σωματικού βάρους, καθώς και στην ανάπτυξη καρδιακών παθήσεων και διαβήτη τύπου 2.
Εκτός από τη σύνδεση με τους υποδοχείς οιστρογόνων, το BPA μπορεί να συνδεθεί και με άλλους υποδοχείς ορμονών, προκαλώντας λιπογένεση (συσσώρευση λίπους).
Το BPA μπορεί επίσης να προκαλέσει στρες στο σώμα σας, καταστρέφοντας τα μιτοχόνδρια (τα εργοστάσια ενέργειας σε κάθε κύτταρο). Το στρες μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια φλεγμονή, μια ανοσολογική απόκριση που μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα σας ρυθμίζει το βάρος, την όρεξη και τα επίπεδα ορμονών.
Η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, καρδιακών παθήσεων και διαβήτη τύπου 2.
Πώς να ελαχιστοποιήσετε την έκθεσή σας στην ουσία
Αν και χρειαζόμαστε περισσότερες έρευνες, το BPA φαίνεται να συνδέεται με ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις. Ενδεχομένως να επιθυμείτε να περιορίσετε την έκθεσή σας στο BPA.
Αν και η πλήρης εξάλειψή του ίσως είναι αδύνατη, υπάρχουν ορισμένοι αποτελεσματικοί τρόποι για να μειώσετε την έκθεσή σας:
- Περιορίστε τα συσκευασμένα τρόφιμα που δεν φέρουν την ένδειξη “χωρίς BPA”. Τρώτε κυρίως φρέσκα, πλήρη τρόφιμα. Περιορίστε τα τρόφιμα σε κονσέρβα ή τα τρόφιμα που συσκευάζονται σε πλαστικά δοχεία με ετικέτα με τους αριθμούς ανακύκλωσης 3 ή 7.
- Πίνετε από γυάλινα μπουκάλια. Αγοράστε υγρά που κυκλοφορούν σε γυάλινα μπουκάλια αντί για πλαστικά μπουκάλια ή κουτάκια και χρησιμοποιήστε γυάλινα μπιμπερό αντί για πλαστικά.
- Να είστε επιλεκτικοί με τα παιχνίδια. Βεβαιωθείτε ότι όλα τα πλαστικά παιχνίδια που αγοράζετε για τα παιδιά είναι κατασκευασμένα από υλικό χωρίς BPA – ειδικά τα παιχνίδια που τα μικρά είναι πιθανό να μασήσουν ή να πιπιλίσουν.
- Μην βάζετε πλαστικό σε φούρνο μικροκυμάτων. Βάλτε τα τρόφιμα σε φούρνο μικροκυμάτων και αποθηκεύστε τα σε γυαλί αντί για πλαστικό, καθώς η θέρμανση των πλαστικών που περιέχουν BPA μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη διαρροή BPA.
