Τα πέντε στάδια του πένθους – απώλειας

Όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, ο πόνος που βιώνουμε μπορεί να είναι αβάσταχτος.

Όπως είναι κατανοητό, η θλίψη είναι υπερβολικά περίπλοκη και μερικές φορές αναρωτιόμαστε αν ο πόνος θα τελειώσει ποτέ. Βιώνουμε ποικίλες συναισθηματικές εμπειρίες, όπως θυμό, σύγχυση και θλίψη.

Μια θεωρία που αναπτύχθηκε από την ψυχίατρο Elisabeth Kübler-Ross υποστηρίζει ότι περνάμε από πέντε διακριτά στάδια θλίψης μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου:

Άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και τέλος αποδοχή.

Βέβαια πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη ότι η  οριστική και άκριτη απεικόνιση του μοντέλου μπορεί να δώσει την εντύπωση ότι η βίωση των σταδίων αυτών είναι ο μόνος τρόπος για να πενθήσει κανείς.

Αυτό μπορεί να έχει επιβλαβείς συνέπειες για τα άτομα που πενθούν.

Μπορεί να αποξενώσει όσους δεν σχετίζονται με το μοντέλο.

Η παρουσίαση του μοντέλου θα πρέπει να περιορίζεται στην αναγνώριση της ιστορικής του σημασίας, να περιλαμβάνει κριτική αξιολόγηση και να παρουσιάζει σύγχρονα εναλλακτικά μοντέλα που αναπαριστούν καλύτερα τις διαδικασίες του πένθους και της θλίψης.

Άρνηση

Το πρώτο στάδιο αυτής της θεωρίας, η άρνηση μας βοηθά να ελαχιστοποιήσουμε τον συντριπτικό πόνο της απώλειας.

Καθώς επεξεργαζόμαστε την πραγματικότητα της απώλειάς μας, προσπαθούμε επίσης να επιβιώσουμε από τον συναισθηματικό πόνο.

Μπορεί να είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι έχουμε χάσει ένα σημαντικό πρόσωπο στη ζωή μας, ειδικά όταν μπορεί να έχουμε μόλις μιλήσει με αυτό το πρόσωπο την προηγούμενη εβδομάδα ή ακόμη και την προηγούμενη ημέρα.

Η πραγματικότητά μας έχει αλλάξει εντελώς σε αυτή τη στιγμή της απώλειας.

Μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος για να προσαρμοστεί το μυαλό μας σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.

Αναλογιζόμαστε τις εμπειρίες που μοιραστήκαμε με το άτομο που χάσαμε και μπορεί να βρεθούμε να αναρωτιόμαστε πώς να συνεχίσουμε τη ζωή μας χωρίς αυτό το άτομο.

Πρόκειται για πολλές πληροφορίες που πρέπει να διερευνήσουμε και πολλές επώδυνες εικόνες που πρέπει να επεξεργαστούμε.

Η άρνηση προσπαθεί να επιβραδύνει αυτή τη διαδικασία και να μας οδηγήσει βήμα προς βήμα, αντί να διακινδυνεύσουμε το ενδεχόμενο να νιώσουμε ότι μας καταβάλλουν τα συναισθήματά μας.

Θυμός

Είναι σύνηθες να βιώνετε θυμό μετά την απώλεια ενός αγαπημένου σας προσώπου.

Προσπαθούμε να προσαρμοστούμε σε μια νέα πραγματικότητα και πιθανότατα βιώνουμε ακραία συναισθηματική δυσφορία.

Υπάρχουν τόσα πολλά που πρέπει να επεξεργαστούμε ώστε ο θυμός ενδεχομένως να αισθανόμαστε ότι μας επιτρέπει μια συναισθηματική διέξοδο.

Έχετε υπόψη ότι ο θυμός δεν απαιτεί από εμάς να είμαστε πολύ ευάλωτοι.

Ωστόσο, τείνει να είναι πιο κοινωνικά αποδεκτός από το να παραδεχτούμε ότι φοβόμαστε.

Ο θυμός μας επιτρέπει να εκφράσουμε το συναίσθημα με λιγότερο φόβο για την κριτική ή την απόρριψη.

Δυστυχώς, ο θυμός τείνει να είναι το πρώτο πράγμα που νιώθουμε όταν αρχίζουμε να απελευθερώνουμε συναισθήματα που σχετίζονται με την απώλεια.

Αυτό μπορεί να σας κάνει να αισθάνεστε απομονωμένοι ως προς την εμπειρία σας και να θεωρούμαστε απρόσιτοι από τους άλλους σε στιγμές που θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε από την παρηγοριά, την επαφή και τη καθησυχαστικότητα.

Διαπραγμάτευση

Όταν αντιμετωπίζετε μία απώλεια, δεν είναι ασυνήθιστο να αισθάνεστε τόσο απελπισμένοι που είστε πρόθυμοι να κάνετε σχεδόν τα πάντα για να απαλύνετε ή να ελαχιστοποιήσετε τον πόνο.

Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε κάθε τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αποφύγουμε τον τρέχοντα πόνο ή τον πόνο που αναμένουμε από την απώλεια.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να προσπαθήσουμε να το διαπραγματευτούμε.

Το παζάρεμα μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από μια ποικιλία υποσχέσεων, όπως:

“Θεέ μου, αν μπορέσεις να θεραπεύσεις αυτό το άτομο, θα αλλάξω τη ζωή μου”.

“Υπόσχομαι να γίνω καλύτερος αν αφήσεις αυτό το άτομο να ζήσει”.

“Δεν θα θυμώσω ποτέ ξανά αν μπορέσεις να μην τον/την αφήσεις να πεθάνει ή να με εγκαταλείψει”.

Όταν αρχίζει η διαπραγμάτευση, συχνά απευθύνουμε τα αιτήματά μας σε μια ανώτερη δύναμη ή σε κάτι μεγαλύτερο από εμάς που μπορεί να είναι σε θέση να επιφέρει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα.

Υπάρχει μια έντονη επίγνωση της ανθρωπιάς μας σε αυτές τις στιγμές, όταν συνειδητοποιούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορούμε να κάνουμε για να επηρεάσουμε την αλλαγή ή ένα καλύτερο τελικό αποτέλεσμα.

Αυτό το αίσθημα αδυναμίας μπορεί να μας κάνει να αντιδράσουμε κάνοντας παζάρια, τα οποία μας δίνουν μια υποτιθέμενη αίσθηση ελέγχου πάνω σε κάτι που νιώθουμε ότι είναι τόσο ανεξέλεγκτο.

Ενώ παζαρεύουμε, τείνουμε επίσης να εστιάζουμε στα προσωπικά μας λάθη ή στις τύψεις μας.

Μπορεί να ανατρέξουμε στις αλληλεπιδράσεις μας με το άτομο που χάνουμε και να σημειώσουμε όλες τις φορές που νιώσαμε αποκομμένοι ή μπορεί να του προκαλέσαμε πόνο.

Είναι σύνηθες να θυμόμαστε φορές που μπορεί να είπαμε πράγματα που δεν εννοούσαμε και να ευχόμαστε να μπορούσαμε να γυρίσουμε πίσω το χρόνο και να συμπεριφερθούμε διαφορετικά.

Έχουμε επίσης την τάση να κάνουμε τη αυθαίρετη υπόθεση ότι αν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά, δεν θα βρισκόμασταν σε μια τόσο επώδυνη συναισθηματικά θέση στη ζωή μας.

Κατάθλιψη

Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διαχείρισης του πένθους, έρχεται κάποια στιγμή που η φαντασία μας ηρεμεί και αρχίζουμε σιγά σιγά να βλέπουμε την πραγματικότητα της παρούσας κατάστασής.

Η διαπραγμάτευση δεν φαίνεται πλέον να αποτελεί επιλογή και ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτό που συμβαίνει.

Αρχίζουμε να νιώθουμε την απώλεια του αγαπημένου μας προσώπου πιο έντονα.

Καθώς ο πανικός μας αρχίζει να υποχωρεί, η συναισθηματική ομίχλη αρχίζει να διαλύεται και η απώλεια μοιάζει πιο άμεση και αναπόφευκτη.

Εκείνες τις στιγμές, έχουμε την τάση να κλεινόμαστε στον εαυτό μας καθώς η θλίψη μεγαλώνει.

Μπορεί να διαπιστώσουμε ότι αποτραβιόμαστε, ότι είμαστε λιγότερο κοινωνικοί και ότι απευθυνόμαστε λιγότερο στους άλλους για όσα περνάμε.

Αν και αυτό είναι ένα πολύ φυσικό στάδιο της θλίψης, η κατάθλιψη μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να μας απομονώσει σε ακραίο βαθμό.

Αποδοχή

Όταν φτάνουμε σε ένα σημείο αποδοχής, δεν είναι ότι δεν αισθανόμαστε πλέον τον πόνο της απώλειας.

Ωστόσο, δεν αντιστεκόμαστε πλέον στην πραγματικότητα της κατάστασής μας και δεν αγωνιζόμαστε να την αλλάξουμε.

Η θλίψη και η λύπη μπορεί ακόμα να είναι παρούσες σε αυτή τη φάση, αλλά οι συναισθηματικές τακτικές επιβίωσης της άρνησης, της διαπραγμάτευσης και του θυμού είναι λιγότερο πιθανό να είναι παρούσες.

Τύποι-Είδη Πένθους

Καθώς εξετάζουμε τα πέντε στάδια του πένθους, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι οι άνθρωποι πενθούν διαφορετικά και ότι μπορεί να περάσετε ή να μην περάσετε καθένα από αυτά τα στάδια ή να τα βιώσετε με τη σειρά.

Τα όρια αυτών των σταδίων είναι συχνά θολά – μπορεί να μετακινηθούμε από το ένα στάδιο στο άλλο και ενδεχομένως να επιστρέψουμε ξανά πριν περάσουμε πλήρως σε ένα νέο στάδιο.

Επιπλέον, δεν υπάρχει συγκεκριμένη χρονική περίοδος που να προβλέπεται για οποιοδήποτε από αυτά τα στάδια.

Κάποιος μπορεί να βιώσει τα στάδια αρκετά γρήγορα, όπως μέσα σε λίγες εβδομάδες, ενώ ένα άλλο άτομο μπορεί να χρειαστεί μήνες ή και χρόνια για να φτάσει σε ένα σημείο αποδοχής.

Όσος χρόνος σας χρειάζεται για να περάσετε από αυτά τα στάδια είναι απολύτως φυσιολογικός.

Αν και τα πέντε στάδια του πένθους που αναπτύχθηκαν από την Elisabeth Kübler-Ross θεωρούνται ένα από τα πιο εύκολα αναγνωρίσιμα μοντέλα πένθους και θλίψης, υπάρχουν και άλλα μοντέλα πένθους που πρέπει να επισημανθούν.

Κάθε μοντέλο ή θεωρία προσπαθεί να εξηγήσει τα πρότυπα του τρόπου με τον οποίο μπορεί να γίνει αντιληπτό και να αντιμετωπιστεί το πένθος.

Οι ερευνητές του πένθους και της οδύνης ελπίζουν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα μοντέλα για να προσφέρουν κατανόηση σε όσους πονάνε για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, καθώς και να προσφέρουν πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν όσους ασκούν θεραπευτικά επαγγέλματα να παρέχουν αποτελεσματική φροντίδα σε όσους έχουν ανάγκη από τεκμηριωμένη καθοδήγηση.

Ο διάσημος ψυχολόγος John Bowlby εστίασε το έργο του στην έρευνα της συναισθηματικής προσκόλλησης μεταξύ γονέα και παιδιού.

Από τη δική του οπτική γωνία, αυτές οι πρώιμες εμπειρίες προσκόλλησης με σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μας, όπως οι κηδεμόνες, συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αίσθησης της ασφάλειας, της σιγουριάς και των δεσμών μας.

Ο Βρετανός ψυχίατρος Colin Murray Parkes ανέπτυξε ένα μοντέλο πένθους βασισμένο στη θεωρία του Bowlby για το δέσιμο, προτείνοντας ότι υπάρχουν τέσσερις φάσεις πένθους όταν βιώνουμε την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου:

Σοκ και μούδιασμα: Η απώλεια σε αυτή τη φάση μοιάζει αδύνατο να γίνει αποδεκτή.

Σχετίζεται στενότερα με το στάδιο της άρνησης της Kübler-Ross, είμαστε συγκλονισμένοι όταν προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τα συναισθήματά μας.

Ο Parkes προτείνει ότι υπάρχει και σωματική δυσφορία που βιώνεται σε αυτή τη φάση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σωματικά συμπτώματα.

Λαχτάρα και αναζήτηση: Καθώς επεξεργαζόμαστε την απώλεια σε αυτή τη φάση, μπορεί να αρχίσουμε να αναζητούμε παρηγοριά για να γεμίσουμε το κενό που άφησε το αγαπημένο μας πρόσωπο.

Μπορεί να προσπαθήσουμε να το κάνουμε αυτό αναβιώνοντας αναμνήσεις μέσω φωτογραφιών και αναζητώντας σημάδια από το άτομο για να νιώσουμε συνδεδεμένοι μαζί του.

Σε αυτή τη φάση, ασχολούμαστε πολύ με το πρόσωπο που χάσαμε.

Απελπισία και αποδιοργάνωση: Σε αυτή τη φάση μπορεί να καταλήξουμε να αμφισβητούμε και να νιώθουμε θυμό.

Η συνειδητοποίηση ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο δεν επιστρέφει, μοιάζει πραγματική και μπορεί να δυσκολευόμαστε να το κατανοήσουμε ή να βρούμε ελπίδα για το μέλλον μας.

Μπορεί να νιώθουμε λίγο άσκοποι σε αυτή τη φάση και να διαπιστώσουμε ότι αποτραβιόμαστε από τους άλλους καθώς επεξεργαζόμαστε τον πόνο μας.

Αναδιοργάνωση και ανάκαμψη: Σε αυτή τη φάση, αισθανόμαστε πιο αισιόδοξοι ότι η καρδιά και το μυαλό μας μπορούν να αποκατασταθούν.

Όπως και στο στάδιο της αποδοχής της Kübler-Ross, η θλίψη ή η νοσταλγία για το αγαπημένο μας πρόσωπο δεν εξαφανίζεται.

Ωστόσο, κινούμαστε προς την κατεύθυνση της επούλωσης και της επανασύνδεσης με άλλους για υποστήριξη, βρίσκοντας μικρούς τρόπους για να αποκαταστήσουμε κάποια κανονικότητα στην καθημερινή μας ζωή.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο καθένας αντιμετωπίζει την απώλεια με διαφορετικό τρόπο.

Παρότι μπορεί να διαπιστώσετε ότι βιώνετε και τα πέντε στάδια του πένθους, μπορεί επίσης να διαπιστώσετε ότι είναι δύσκολο να κατατάξετε τα συναισθήματά σας σε κάποιο από τα στάδια.

Να έχετε υπομονή με τον εαυτό σας και τα συναισθήματά σας κατά την αντιμετώπιση της απώλειας.

Δώστε χρόνο στον εαυτό σας να επεξεργαστεί όλα τα συναισθήματά σας και όταν είστε έτοιμοι να μιλήσετε για τις εμπειρίες σας με αγαπημένα πρόσωπα ή με κάποιον επαγγελματία υγείας, κάντε το.

Αν στηρίζετε κάποιον που έχει χάσει ένα αγαπημένο του πρόσωπο, να θυμάστε ότι δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι συγκεκριμένο, αλλά να του δώσετε χώρο να μιλήσει γι’ αυτό όταν είναι έτοιμος.