Πώς η συναισθηματική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία αλλάζει τον εγκέφαλο του ανθρώπου

Η συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση κατά την παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμες αλλαγές στον αναπτυσσόμενο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Αυτές οι αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου φαίνεται ότι είναι αρκετά σημαντικές ώστε να προκαλέσουν δυνητικά ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα στην ενήλικη ζωή, όπως ψυχολογικές διαταραχές και κατάχρηση ουσιών.

Περίπου το 14% των Αμερικανών αναφέρουν ότι βίωσαν συναισθηματική κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική τους ηλικία.

Η συναισθηματική κακοποίηση μπορεί να περιλαμβάνει:
Την προσβολή, την εξύβριση ή τη διαπόμπευση ενός παιδιού
Την απειλή σωματικής βλάβης του παιδιού
Τρομοκράτηση ή άλλο τρόπο που κάνει το παιδί να αισθάνεται φόβο

Η συναισθηματική παραμέληση αφορά την αποτυχία ικανοποίησης των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού. Αυτό μπορεί να σημαίνει την αποτυχία:

να πιστεύει κανείς στο παιδί
να δημιουργήσει μια δεμένη οικογένεια
να κάνει το παιδί να αισθάνεται ιδιαίτερο ή σημαντικό
να παρέχει υποστήριξη
να θέλει το παιδί να είναι επιτυχημένο

Πώς η κακοποίηση αλλάζει τη δομή του εγκεφάλου

Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, ο εγκέφαλός τους διανύει περιόδους ταχείας ανάπτυξης. Οι αρνητικές εμπειρίες μπορεί να διαταράξουν αυτές τις αναπτυξιακές περιόδους, οδηγώντας αργότερα σε αλλαγές στον εγκέφαλο.

Οι έρευνες υποστηρίζουν αυτήν την αντίληψη και υποδεικνύουν ότι ο χρόνος και η διάρκεια της παιδικής κακοποίησης μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει τα παιδιά αυτά αργότερα στη ζωή τους. Η κακοποίηση που λαμβάνει χώρα νωρίς στην παιδική ηλικία για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει σε ιδιαίτερα αρνητικά αποτελέσματα.

Ο Dr. Martin Teicher και οι συνεργάτες του στο Νοσοκομείο McLean, στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και στο Πανεπιστήμιο Northeastern μελέτησαν τη σχέση μεταξύ της κακοποίησης και της δομής του εγκεφάλου χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της μαγνητικής τομογραφίας (MRI) για να εντοπίσουν τις υπολογίσιμες αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου μεταξύ νεαρών ενηλίκων που είχαν βιώσει παιδική κακοποίηση ή παραμέληση.

Διαπίστωσαν σαφείς διαφορές σε εννέα περιοχές του εγκεφάλου μεταξύ εκείνων που είχαν βιώσει παιδικό τραύμα και εκείνων που δεν είχαν βιώσει. Οι πιο εμφανείς αλλαγές αφορούσαν τις περιοχές του εγκεφάλου που βοηθούν στην εξισορρόπηση των συναισθημάτων και των παρορμήσεων, καθώς και στην αυτοσυνειδησία. Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν υποστεί παιδική κακοποίηση ή παραμέληση έχουν όντως αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν αργότερα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Η παιδική κακοποίηση έχει επίσης αποδειχθεί ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης αγχωδών διαταραχών, διπολικής διαταραχής, μείζονος κατάθλιψης, διαταραχών προσωπικότητας, διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) και ψύχωσης. Η εμπειρία αυτή μπορεί επίσης να μεταφραστεί σε υψηλότερο κίνδυνο κατάχρησης ουσιών ως αποτέλεσμα των αλλαγών στον εγκέφαλό των θυμάτων που σχετίζονται με τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λήψη αποφάσεων.

Επιπτώσεις στη δομή του εγκεφάλου

Η παιδική κακοποίηση και παραμέληση μπορεί να έχει αρκετές αρνητικές επιπτώσεις στον τρόπο ανάπτυξης του εγκεφάλου. Ορισμένες από αυτές είναι οι εξής:

Μειωμένο μέγεθος του μεσολόβιου, το οποίο ενσωματώνει τις φλοιώδεις λειτουργίες – κινητικές, αισθητηριακές και γνωστικές επιδόσεις – μεταξύ των ημισφαιρίων
Μειωμένο μέγεθος του ιππόκαμπου, ο οποίος είναι σημαντικός για τη μάθηση και τη μνήμη
Δυσλειτουργία σε διάφορα επίπεδα του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, ο οποίος εμπλέκεται στην απόκριση στο στρες
Μικρότερος όγκος στον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος επηρεάζει τη συμπεριφορά, τη συναισθηματική ισορροπία και την αντίληψη
Υπερδραστηριότητα στην αμυγδαλή, η οποία είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία των συναισθημάτων και τον καθορισμό των αντιδράσεων σε δυνητικά στρεσογόνες ή επικίνδυνες καταστάσεις
Μειωμένος όγκος της παρεγκεφαλίδας, η οποία μπορεί να επηρεάσει τις κινητικές δεξιότητες και τον συντονισμό

Επιπτώσεις στη συμπεριφορά, τα συναισθήματα και την κοινωνική λειτουργικότητα

Δεδομένου ότι η παιδική κακοποίηση, η παραμέληση και το τραύμα αλλάζουν τη δομή και τη χημική λειτουργία του εγκεφάλου, η κακοποίηση μπορεί επίσης να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά συμπεριφέρονται, ρυθμίζουν τα συναισθήματα τους και λειτουργούν στον κοινωνικό τομέα. Αυτές οι πιθανές επιπτώσεις είναι οι ακόλουθες:

Βρίσκονται συνεχώς σε εγρήγορση και δεν μπορούν να χαλαρώσουν, ανεξάρτητα από την περίσταση
Αισθάνονται φοβισμένα τον περισσότερο ή όλο το χρόνο
Θεωρούν ότι οι κοινωνικές καταστάσεις είναι πιο δύσκολες
Υπάρχουν μαθησιακά προβλήματα
Δεν επιτυγχάνουν εγκαίρως τα αναπτυξιακά ορόσημα
Υπάρχει προδιάθεση να αναπτυχθεί μια διαταραχή της ψυχικής υγείας.
Αποδυναμώνεται η ικανότητα επεξεργασίας της θετικής ανατροφοδότησης

Αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να συνεχίσουν να προκαλούν προβλήματα στην ενήλικη ζωή, αν δεν αντιμετωπιστούν. Οι ενήλικες που βίωσαν κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία μπορεί να έχουν προβλήματα με τις διαπροσωπικές τους σχέσεις – ή να τις αποφεύγουν εντελώς.

Αυτά τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να σχετίζονται με τη θεωρία της προσκόλλησης, ή την άποψη ότι οι πρώιμες σχέσεις μας με τους κηδεμόνες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους αργότερα στη ζωή μας. Η συναισθηματική κακοποίηση και η παραμέληση δεν επιτρέπουν τη δημιουργία ασφαλούς δεσμού μεταξύ του παιδιού και του προσώπου που το φροντίζει, γεγονός που προκαλεί δυσφορία στο παιδί και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του και τους άλλους.

Οι ενήλικες που έχουν υποστεί συναισθηματική κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική ηλικία μπορεί επίσης να βιώσουν:

Συναισθηματική δυσλειτουργία
Αισθήματα απελπισίας
Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Αρνητικές αυτόματες σκέψεις
Προβλήματα αντιμετώπισης στρεσογόνων παραγόντων

Ο τρόπος με τον οποίο η παιδική κακοποίηση ή παραμέληση επηρεάζει τα παιδιά αργότερα στη ζωή τους εξαρτάται από διάφορους παράγοντες:

Πόσο συχνά συνέβαινε η κακοποίηση
Πόσο καιρό διήρκεσε η κακοποίηση
Το είδος και τη σοβαρότητα της κακοποίησης
Την ηλικία του παιδιού κατά τη διάρκεια της κακοποίησης
Ποιος ήταν ο δράστης της κακοποίησης
Κατά πόσον το παιδί είχε ή όχι έναν αξιόπιστο, αγαπημένο ενήλικα στη ζωή του
Εάν υπήρξαν παρεμβάσεις στην κακοποίηση
Άλλοι ατομικοί παράγοντες

Θεραπεία

Μέσω της θεραπείας είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης και παραμέλησης κατά την παιδική ηλικία. Η θεραπεία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα εξατομικευμένη, καθώς η κακοποίηση μπορεί να λάβει πολλές μορφές και η αντίδραση κάθε ατόμου σε αυτήν μπορεί να διαφέρει.

Οποιαδήποτε μορφή θεραπείας πιθανόν να περιλαμβάνει ψυχανάλυση και, ανάλογα με το αν υπάρχουν ή όχι άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, μπορεί να περιλαμβάνει και φαρμακευτική αγωγή.

Η πλαστικότητα του εγκεφάλου βρίσκεται στο αποκορύφωμά της κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, πράγμα που σημαίνει ότι η έγκαιρη παρέμβαση είναι ο καλύτερος τρόπος για την αποκατάσταση των αλλαγών στον εγκέφαλο που προκαλούνται από το στρες και το τραύμα.

Αν και ο ενήλικας εγκέφαλος συνεχίζει να έχει πλαστικότητα, απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια και χρόνο για την αποκατάσταση υγιών νευρωνικών συνδέσεων. Ορισμένες αποτελεσματικές μορφές θεραπείας για παιδιά και ενήλικες είναι οι εξής:

Θεραπεία έκθεσης

Η θεραπεία έκθεσης περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση με κάτι που συνήθως προκαλεί φόβο, ενώ παράλληλα μαθαίνουμε σιγά-σιγά να παραμένουμε ήρεμοι. Αυτή η μορφή θεραπείας μπορεί να βελτιώσει τις νευρικές συνδέσεις μεταξύ διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου.

Οικογενειακή θεραπεία

Η οικογενειακή θεραπεία είναι μια ψυχολογική θεραπεία που αποσκοπεί στη βελτίωση των σχέσεων στο πλαίσιο ολόκληρης της οικογένειας και στη δημιουργία ενός καλύτερου, πιο υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος. Αυτός ο τύπος θεραπείας μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία του άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων και να οδηγήσει σε μια πιο υγιή αντίδραση στο στρες.

Προσεγγίσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα

Η θεραπεία που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα επικεντρώνεται στο να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν μια αίσθηση επίγνωσης των σκέψεων και των συναισθημάτων τους, ώστε να μπορούν να τις κατανοήσουν και να τις ρυθμίσουν καλύτερα. Αυτές οι προσεγγίσεις μπορεί να βοηθήσουν στη βελτίωση της ανθεκτικότητας απέναντι στο στρες ευνοώντας διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και βελτιώνοντας τις νευρικές συνδέσεις.

Παιγνιοθεραπεία

Η παιγνιοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί να επεξεργαστεί και να εκφράσει συναισθήματα σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Η χρήση παιχνιδιών, κατασκευών και χειροτεχνιών μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί να νιώσει άνετα και να χρησιμοποιήσει το παιχνίδι για να εκδηλώσει ή να εκφράσει τα συναισθήματά του και να μάθει να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του υιοθετώντας υγιέστερους μηχανισμούς αντιμετώπισης.

Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία με επίκεντρο το τραύμα (TF-CBT)

Η TF-CBT επικεντρώνεται στο να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν νέες δεξιότητες αντιμετώπισης, να αναδιαρθρώσουν τις αρνητικές ή μη χρήσιμες σκέψεις, να ρυθμίσουν τη διάθεσή τους και να ξεπεράσουν το τραύμα δημιουργώντας μια αφήγηση σχετικά με το τραύμα. Αυτή η μορφή θεραπείας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της υπερδραστηριότητας στην αμυγδαλή.