Πιθανώς έχετε ακούσει ότι το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία είναι κακό για την καρδιά σας. Και ίσως έχετε ακούσει ότι το να έχετε χαμηλό βάρος ή πολύ χαμηλό βάρος μπορεί να είναι εξίσου κακό.
Αλλά αυτοί οι όροι όσο ενδέχεται να μας διαφωτίζουν άλλο τόσο μπορεί και να μας μπερδέψουν. Και η σχέση μεταξύ του σωματικού βάρους και της καρδιαγγειακής υγείας δεν είναι απαραιτήτως και τόσο απλουστευμένη.
Όλοι μας έχουμε το δικό μας ιδιαίτερο ιατρικό ιστορικό. Και ο αριθμός που βλέπουμε όταν ανεβαίνουμε στη ζυγαριά είναι μόνο ένας από τους πολλούς διαφορετικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία της καρδιάς μας. Και το ίδιο το βάρος είναι περίπλοκο: Δεν είναι όλος ο λιπώδης ιστός (σωματικό λίπος) το ίδιο.
Ποιος είναι λοιπόν ο καλύτερος τρόπος να εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ της σωματικής μάζας και της υγείας της καρδιάς;
Αλλά πριν εντρυφήσουμε στις λεπτομέρειες, ας ξεκαθαρίσουμε την ορολογία μας.
Στις μέρες μας, δύσκολα θα βρείτε έναν γιατρό που να είναι οπαδός του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Είναι εξαιρετικά ανακριβής δείκτης. Όμως, παρά τα πολλά προβλήματά του, ο ΔΜΣ είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο που έχουμε αυτή τη στιγμή για να συζητήσουμε για το βάρος σε επίπεδο πληθυσμού. Έτσι, σε αυτό το άρθρο:
- Το να έχει κανείς πολύ χαμηλό βάρος σημαίνει να έχει ΔΜΣ κάτω από 16,5
- Το να έχει κανείς ελλιπές βάρος σημαίνει να έχει ΔΜΣ μεταξύ 16,5 και 18,5.
- Υπέρβαρος σημαίνει να έχει ΔΜΣ μεταξύ 25 και 30.
- Το να έχει κανείς παχυσαρκία κατηγορίας Ι σημαίνει να έχει ΔΜΣ μεταξύ 30 και 35.
- Παχυσαρκία κατηγορίας ΙΙ σημαίνει ΔΜΣ μεταξύ 35 και 40.
- Παχυσαρκία κατηγορίας ΙΙΙ σημαίνει ΔΜΣ άνω του 40.
Αυτές οι διαφορές είναι σημαντικές επειδή μόλις πέντε κιλά περισσότερα ή λιγότερα, μπορούν να επηρεάσουν την υγεία της καρδιάς σας.
Γιατί το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία είναι κακό για την καρδιά σας;
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους η μεταφορά επιπλέον βάρους μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την καρδιαγγειακή σας υγεία. Ο τύπος και η σοβαρότητα των επιπτώσεων, σύμφωνα με τις έρευνες, διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Αυτό συμβαίνει επειδή το ίδιο το βάρος δεν είναι αυτό που προκαλεί τον αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου.
Είναι οι συναφείς (συνυπάρχουσες) παθήσεις που συχνά το συνοδεύουν. Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Αν και δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι με υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία υψηλή αρτηριακή πίεση, η ύπαρξη της μιας πάθησης καθιστά πιο πιθανό να έχετε και την άλλη.
Η υψηλή αρτηριακή πίεση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο και αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.
Το αυξημένο σωματικό βάρος συνδέεται επίσης συχνά με υψηλή χοληστερόλη (υπερλιπιδαιμία). Μιλάμε συγκεκριμένα για την ύπαρξη υψηλών επιπέδων τριγλυκεριδίων (λίπος από την τροφή που τρώμε) και χαμηλής “καλής” χοληστερόλης (HDL χοληστερόλη).
Αυτός ο συνδυασμός, παίζει συχνά βασικό ρόλο στις καρδιακές παθήσεις, επειδή μπορεί να προκαλέσει σκλήρυνση των αρτηριών.
Η ύπαρξη υπερβολικού βάρους ή παχυσαρκίας αυξάνει επίσης τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Η ύπαρξη υψηλού σακχάρου στο αίμα μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να βλάψει τόσο τα αιμοφόρα αγγεία σας όσο και τα νεύρα που ελέγχουν την καρδιά σας.
Μια συζήτηση σχετικά με το υπερβολικό βάρος, την παχυσαρκία και την καρδιαγγειακή υγεία πρέπει επίσης να περιλαμβάνει και τη φλεγμονή.
Τα λιποκύτταρα, ιδιαίτερα εκείνα στην περιοχή της κοιλιάς, είναι μεταβολικά ενεργά. Προκαλούν φλεγμονή στο σώμα σας. Μπορούμε να μετρήσουμε αυτή τη φλεγμονή με την ποσότητα της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης στο αίμα σας, έναν ακόμη παράγοντα κινδύνου για καρδιακές παθήσεις.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες – υψηλή αρτηριακή πίεση, υψηλή χοληστερόλη, διαβήτης και φλεγμονή – συνδυάζονται, δημιουργώντας έναν σχηματισμό αλληλένδετων καταστάσεων που σχετίζονται με καρδιακές παθήσεις.
Γιατί το χαμηλό βάρος βλάπτει την καρδιά σας;
Η σχέση μεταξύ του χαμηλού βάρους και των καρδιακών παθήσεων είναι λιγότερο μελετημένη και, ως εκ τούτου, πιο αντιφατική. Όμως η μέχρι σήμερα έρευνα προσφέρει πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Δύο μελέτες του 2022, μία στο Nature και μία στο Journal of the American Heart Association, διαπίστωσαν ότι οι λιποβαρείς άνθρωποι που ζούσαν με καρδιακές παθήσεις είχαν στην πραγματικότητα περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από ό,τι οι άνθρωποι με ΔΜΣ μεταξύ 20 και 35.
Αλλά οι μελέτες αυτές εξέτασαν μόνο άτομα που είχαν ήδη καρδιακή νόσο. Δεν εξέτασαν αν το να είναι κανείς λιποβαρής σχετίζεται με καρδιαγγειακές παθήσεις.
Προηγουμένως – όταν μιλούσαμε για το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία – αναφέραμε ότι οι συννοσηρότητες όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης είναι ο κύριος λόγος που το επιπλέον βάρος συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακής νόσου. Φαίνεται ότι το ίδιο ισχύει και για το χαμηλό βάρος.
Η νευρική ανορεξία είναι ένα παράδειγμα. Γνωρίζουμε ότι οι καρδιακές παθήσεις αποτελούν συχνή επιπλοκή (και μάλιστα αιτία θανάτου) σε άτομα που πάσχουν από νευρική ανορεξία. Αλλά τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα από ότι δείχνουν.
Οι ασθενείς με νευρική ανορεξία μπορεί να έχουν διάφορα προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων, επειδή υποσιτίζονται. Από αυτή την άποψη, δεν είναι το ίδιο το χαμηλό βάρος που κάνει κακό στην καρδιά.
Επισημαίνεται ότι το χαμηλό βάρος και το υπερβολικά χαμηλό βάρος (όπως συμβαίνει και με το υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία) μπορεί επίσης να είναι σύμπτωμα μιας υποκείμενης ιατρικής πάθησης.
Είναι πιθανό ένα άτομο να μην τρώει επειδή δεν αισθάνεται καλά. Ενδεικτικά αναφέρεται το γεγονός ότι η ανεξήγητη απώλεια βάρους είναι συχνά ένα από τα πρώτα σημάδια του καρκίνου. Ακόμη και ορισμένες καρδιακές παθήσεις μπορεί να προκαλέσουν δραματική απώλεια βάρους. Για παράδειγμα, μεταξύ του 10% και του 40% των ατόμων με καρδιακή ανεπάρκεια αναπτύσσουν καρδιακή καχεξία, η οποία είναι μια μορφή υποσιτισμού και μυϊκής απώλειας.
Αξιολογώντας τον κίνδυνο
Τι σημαίνουν λοιπόν όλες αυτές οι σχέσεις, οι μελέτες και οι αριθμοί για εσάς;
Ο ΔΜΣ συσχετίζεται σε σημαντικό βαθμό με την ποσότητα της λιπώδους μάζας στο γενικό πληθυσμό, αλλά χάνει την δυνατότητα πρόβλεψης όταν εφαρμόζεται σε ατομικό επίπεδο. Αυτός είναι ένας εύσχημος τρόπος για να πούμε ότι πρέπει να σκεφτείτε κάτι παραπάνω από τον ΔΜΣ σας.
Αυτοί είναι μερικοί από τους υπόλοιπους παράγοντες που προτείνεται να έχετε κατά νου:
Σπλαχνικό λίπος και σχετική λιπώδης μάζα
Το σπλαχνικό λίπος δεν είναι το είδος του λίπους που βλέπετε και αισθάνεστε όταν τσιμπάτε το δέρμα σας.
Είναι το λίπος που βρίσκεται βαθύτερα, περιβάλλει το κοιλιακό σας τοίχωμα και περικλείει τα όργανά σας.
Χρειαζόμαστε το σπλαχνικό λίπος, αλλά η υπερβολική ποσότητά του αυξάνει τον κίνδυνο προβλημάτων υγείας, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων.
Πώς μπορείτε λοιπόν να ξέρετε πόσο από το λίπος σας είναι σπλαχνικό λίπος; Μελέτες υποδεικνύουν ότι το σχήμα του σώματος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το γνωρίζετε.
Έχει να κάνει με το πού μεταφέρετε το βάρος σας. Το να κουβαλάτε επιπλέον βάρος γύρω από την κοιλιά σας – συχνά αποκαλείται ότι έχετε σχήμα “μήλου” – συνδέεται περισσότερο με καρδιακές παθήσεις από το να κουβαλάτε υπερβολικό βάρος στους γοφούς και τους μηρούς σας, δηλαδή σε σχήμα “αχλαδιού”.
Σημειώνεται ότι οι άνδρες που έχουν υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία έχουν συχνά σχήμα μήλου. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να έχουν σχήμα αχλαδιού.
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι των οποίων το λίπος κατανέμεται σε σχήμα αχλαδιού είναι λιγότερο πιθανό να έχουν μεταβολικά προβλήματα -όπως διαβήτη και υψηλή αρτηριακή πίεση- που συνήθως συνδέονται με καρδιακές παθήσεις.
Κατά συνέπεια, η αναλογία μέσης-ισχίων (γνωστή και ως “σχετική λιπώδης μάζα”) μπορεί να είναι εξίσου σημαντική με τον ΔΜΣ για τον προσδιορισμό του κινδύνου σας. Όσο υψηλότερη είναι η αναλογία, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος καρδιακής νόσου.
Αν και γνωρίζουμε ότι τα σημεία που αποθηκεύουμε επιπλέον βάρος μπορεί να έχουν κάποια προγνωστική αξία, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι αν ανήκετε σε ένα υγιές φάσμα βάρους, το σχήμα σας δεν υποδηλώνει ότι έχετε κακή υγεία.
Δείκτης σωματικής παχυσαρκίας (ή λιπαρότητας)
Έχετε ακούσει ποτέ για τον δείκτη σωματικής παχυσαρκίας (Body Adiposity Index – BAI); Πρόκειται για έναν τρόπο μέτρησης του ποσοστού του σωματικού σας λίπους που αγγίζει το ζήτημα του σχήματος του σώματος.
Από μόνος του, μπορεί να μην είναι η καλύτερη δυνατή µέτρηση, αλλά οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι λειτουργεί καλύτερα από τον ∆ΜΣ σε ορισµένους πληθυσµούς και µπορεί να είναι χρήσιµος για την εκτίµηση του κινδύνου, όταν εξετάζεται παράλληλα µε τον ∆ΜΣ.
Σύνθεση του σώματος (ποσοστό σωματικού λίπους)
Με βάση μόνο τον ΔΜΣ, αρκετοί από τους μεγαλύτερους αθλητές του κόσμου θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Αυτό συμβαίνει επειδή ο ΔΜΣ δεν λαμβάνει υπόψη του τη μυϊκή μάζα.
Είναι σημαντικό να έχετε κατά νου το επίπεδο της σωματικής σας δραστηριότητας όταν εξετάζετε την υγεία της καρδιάς. Η γνώση του ποσοστού του σωματικού σας λίπους μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη.
Γενετικοί ή μεταβολικοί παράγοντες
Τα συμφραζόμενα είναι το παν. Εάν οι αριθμοί δεν δίνουν μια αρκετά σαφή εικόνα για την υγεία της καρδιάς σας, κοιτάξτε το οικογενειακό σας δέντρο.
Πόσα μέλη της οικογένειάς σας έχουν (ή είχαν) καρδιαγγειακές παθήσεις;
Πόσο στενή είναι η συγγένειά σας; Πόσο χρονών ήταν όταν ξεκίνησαν τα καρδιακά τους προβλήματα;
Όλα αυτά είναι πολύτιμες πληροφορίες που μπορείτε να μοιραστείτε με τον γιατρό σας. Ενδεχομένως να θέλετε επίσης να τον ενημερώσετε για το ιστορικό υπέρτασης, διαβήτη και υψηλής χοληστερόλης στην οικογένειά σας, καθώς αυτές οι καταστάσεις συσχετίζονται στενά με τις καρδιακές παθήσεις.
Κάθε χρόνο μαθαίνουμε περισσότερα για τον ρόλο που παίζει η γενετική στον καθορισμό της σχέσης μεταξύ βάρους και υγείας της καρδιάς.
Μια μελέτη του 2021 βρήκε 62 διαφορετικές γονιδιακές παραλλαγές που “αποσυνδέουν τη λιπαρότητα από τις καρδιομεταβολικές επιπλοκές της”.
Με άλλα λόγια, η έρευνα διαπίστωσε ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν γενετική προδιάθεση να έχουν τόσο παχυσαρκία όσο και χαμηλό κίνδυνο εμφάνισης των σχετικών παθήσεων που συνήθως συνδέουμε με τις καρδιακές παθήσεις.
Το βασικό συμπέρασμα: Όσον αφορά την έρευνα του ανθρώπινου σώματος, οι κανόνες είναι φτιαγμένοι για να παραβιάζονται.
Πόσο βάρος πρέπει να χάσετε (ή να πάρετε) για να βελτιώσετε την υγεία της καρδιάς σας;
Όσον αφορά τα άτομα με υπερβολικό βάρος ή παχυσαρκία, υπάρχουν ευχάριστα νέα. Δεν χρειάζεται να χάσετε πολλά κιλά για να ενισχύσετε την υγεία της καρδιάς σας.
Η απώλεια μόλις 2 έως 3 κιλών μπορεί να μειώσει την αρτηριακή σας πίεση κατά 5 χιλιοστά υδραργύρου (mmHg). Και η μείωση του σωματικού σας βάρους κατά 2% έως 5% θα αυξήσει την “καλή” σας χοληστερόλη (HDL) και θα μειώσει τα τριγλυκερίδια σας έως και 20%.
Ακόμη και μια μέτρια απώλεια βάρους κάνει τη διαφορά, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του κινδύνου για διαβήτη και φλεγμονή.
Για τα άτομα με ελλιπές ή υπερβολικά χαμηλό βάρος, η αύξηση του σωματικού βάρους μπορεί να κάνει αντίστοιχα μεγάλη διαφορά. Αλλά – όπως συμβαίνει και με τα άτομα με υπερβολικό βάρος και παχυσαρκία – σημασία έχει το “πώς”. Η αύξηση του βάρους με ασφάλεια είναι το ζητούμενο.
Είτε προσπαθείτε να χάσετε είτε να πάρετε βάρος, ένα πρόγραμμα διατροφής που είναι υγιεινό για την καρδιά είναι το μυστικό. Αυτό σημαίνει να τρώτε μια διατροφή σε μεγάλο βαθμό φυτικής προέλευσης που δίνει έμφαση στα υγιεινά λίπη, όπως η μεσογειακή διατροφή.
