Τι είναι η παρακεταμόλη;
Η παρακεταμόλη (paracetamol) είναι ασθενής αναστολέας της βιοσύνθεσης των προσταγλανδινών στο ΚΝΣ.
Η παρακεταμόλη έχει αναλγητικές και αντιπυρετικές ιδιότητες παρόμοιες με αυτές του ακετυλοσαλικυλικού οξέος και ασθενείς αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
Οι προσταγλανδίνες είναι ουσίες που παράγουν όλα σχεδόν τα κύτταρα του οργανισμού (εκτός από τα αιμοσφαίρια), όταν διεγερθούν από κάποιο ερέθισμα, φυσιολογικό ή παθολογικό.
Οι προσταγλανδίνες είναι ακόρεστα καρβοξυλικά οξέα και προέρχονται από την ενζυματική διάσπαση του λιπαρού αραχιδονικού οξέος.
Ο οργανισμός τις χρησιμοποιεί σαν χημικούς μεσολαβητές όπως τις ορμόνες. Διαφέρουν από αυτές διότι δρουν μόνο τοπικά.
Η δράση τους δεν εξαρτάται μόνο από την εκάστοτε προσταγλανδίνη αλλά και από τον εκάστοτε υποδοχέα, δηλαδή η ίδια προσταγλανδίνη μπορεί να προκαλέσει διαφορετική δράση αν διαφέρει ο υποδοχέας.
Η παρακεταμόλη χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων υγείας, όπως του πονοκεφάλου, των μυαλγιών, της αρθρίτιδας, του πόνου στην πλάτη ή στη μέση, του πονόδοντου, του κρυολογήματος και του πυρετού.
Ανακουφίζει τον πόνο στην ήπιας μορφής αρθρίτιδα αλλά δεν έχει αποτέλεσμα στην υποκείμενη φλεγμονή ή στο οίδημα της άρθρωσης λόγω του ότι η αντιφλεγμονώδης δράση της είναι ήπια.
Προφυλάξεις και προειδοποιήσεις
Η παρακεταμόλη είναι ασφαλής και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν παρουσιάζουν παρενέργειες στις συνιστώμενες δόσεις (μέχρι 1000 mg σε μία δόση, 3000-4000 mg την ημέρα).
Παρόλα αυτά, η υπερδοσολογία παρακεταμόλης μπορεί να αποβεί μοιραία, καθώς προκαλεί εκτεταμένη βλάβη στο ήπαρ.
Για αυτήν την περίπτωση, παράγοντας κινδύνου είναι η κατανάλωση αλκοόλ.
Εφόσον ο ασθενής πίνει αλκοόλ κατά τη διάρκεια της αγωγής, πρέπει να απευθυνθεί στο γιατρό του.
Η δοσολογία της παρακεταμόλης σε αυτήν την περίπτωση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει τα 2000 mg (2 γραμμάρια) την ημέρα.
Παράλληλα με την χρήση της παρακεταμόλης, ο ασθενής δε θα πρέπει να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν άλλα φάρμακα χωρίς συνταγογράφηση.
Πολλά φάρμακα για την αντιμετώπιση του βήχα, του κρυολογήματος, των αλλεργιών και του πόνου, μπορεί να περιέχουν παρακεταμόλη καθώς αποτελούνται από συνδυασμούς φαρμακευτικών ουσιών.
Έτσι, η λήψη συμπληρωματικής αγωγής χωρίς τη συμβουλή γιατρού μπορεί να οδηγήσει σε υπερδοσολογία παρακεταμόλης.
Είναι ευνόητο ότι παράλληλα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση αλκοόλ.
Η παρακεταμόλη πρέπει να χορηγείται με προσοχή:
- Σε άτομα με ηπατική ή νεφρική δυσλειτουργία.
- Σε αλκοολικούς.
- Σε παιδιά απαιτείται προσοχή ώστε να μην υπερβαίνεται η συνιστώμενη δόση. Τα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα σε περίπτωση υπερδοσολογίας.
- Σε γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη και την περίοδο της γαλουχίας.
- Όταν το φάρμακο λαμβάνεται χρόνια ή σε μεγάλες δόσεις πρέπει να παρακολουθείται η ηπατική λειτουργία.
- Τα αναβράζοντα δισκία των 500 mg περιέχουν 17,93 nmol νατρίου ανά δισκίο και τα διασπειρόμενα δισκία των 500 mg περιέχουν 1,7 nmol νατρίου ανά δισκίο: πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από ασθενείς σε δίαιτα ελεγχόμενου νατρίου.
- Τα αναβράζοντα και τα διασπειρόμενα δισκία περιέχουν σορβιτόλη: οι ασθενείς με σπάνια κληρονομικά προβλήματα δυσανεξίας στη φρουκτόζη δεν πρέπει να πάρουν αυτές τις μορφές.
- Τα διασπειρόμενα δισκία και το σιρόπι περιέχουν σακχαρόζη: Οι ασθενείς με σπάνια κληρονομικά προβλήματα δυσανεξίας σε γλυκόζη, κακή απορρόφηση γλυκόζης-γαλακτόζης ή ανεπάρκεια σουκράσης- ισομαλτάσης δεν πρέπει να πάρουν αυτή τη μορφή.
- Τα διασπειρόμενα στο στόμα δισκία περιέχουν πηγή φαινυλαλανίνης (ασπαρτάμη): μπορεί να είναι βλαβερά για ανθρώπους με φαινυλκετονουρία.
Πριν πάρουμε το φάρμακο
Το φάρμακο αυτό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται εφόσον υπάρχει αλλεργία στην παρακεταμόλη.
Ο γιατρός πρέπει να ενημερώνεται και να ερωτάται εφόσον υπάρχει υποκείμενη ηπατική νόσος ή ιστορικό αλκοολισμού.
Η παρακεταμόλη θεωρείται ασφαλές φάρμακο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Εντούτοις πρέπει να χρησιμοποιείται με πολύ φειδώ, όπως και κάθε άλλο φάρμακο.
Η έγκυος μαζί με το γιατρό της πρέπει να συνυπολογίζει το πιθανό όφελος για τη ίδια και το μωρό της, σε σχέση με τον πιθανό κίνδυνο για το μωρό από την έκθεση στο φάρμακο.
Πώς πρέπει να χρησιμοποιεί την παρακεταμόλη κάποιος που λαμβάνει το φάρμακο;
Η παρακεταμόλη δεν πρέπει να λαμβάνεται σε μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες δόσεις.
Η υπερδοσολογία παρακεταμόλης μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες.
Η μέγιστη ποσότητα για τους ενήλικες είναι 1 γραμμάριο (1000 mg) ανά δόση και 4 γραμμάρια (4000 mg) ανά ημέρα.
Tα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στην υπερδοσολογία. Για τα παιδιά η δοσολογία πρέπει να είναι ανάλογη με την ηλικία.
Για παιδιά 3 μηνών-12 ετών η δοσολογία είναι 10-15mg/kg 3-4 φορές την ημέρα.
Στα παιδιά χορηγούμε παρακεταμόλη μόνο όταν ο πυρετός είναι υψηλός, 39 βαθμοί Κελσίου ή περισσότερο και όταν ανεξαρτήτως του ύψους του πυρετού, ο μικρός ασθενής αισθάνεται καταβεβλημένος.
Δεν δίνουμε αντιπυρετικό σ’ ένα παιδί που έχει καλή διάθεση, καλή όρεξη, παίζει, γελάει κ.λπ.
Δεν ξυπνάμε ένα παιδί που κοιμάται ήρεμο για να του δώσουμε αντιπυρετικό.
Το αντιπυρετικό που επιλέγουμε είναι αυτό που λαμβάνει καλύτερα το παιδί.
Το πλέον διαδεδομένο φάρμακο κατά του πυρετού διεθνώς είναι η παρακεταμόλη.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν πολλά σκευάσματα παρακεταμόλης (Apotel, Depon, Dolal, Panadol) σε σιρόπια και σε υπόθετα.
Εκτός αν υπάρχει ειδική αντένδειξη για το παιδί, που έχει συζητηθεί με τον παιδίατρο (π.χ αλλεργία σε κάποιο φάρμακο, ηπατική ανεπάρκεια, μυελική απλασία κ.λπ.), τα φάρμακα αυτά είναι εξίσου αποτελεσματικά και ασφαλή για το μικρό ασθενή.
Συνεπώς ορθό είναι να χορηγήσουμε αυτό που δέχεται το παιδί πιο εύκολα, αφενός γιατί έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας (να το καταπιεί και να μην το φτύσει) και αφετέρου για να μην αναιρούμε το λόγο που το δίνουμε (δίνω κάτι για να ανακουφίσω το παιδί μου, αλλά το ζορίζω και το πιέζω για να το πιει).
Η μέτρηση του σιροπιού πρέπει να γίνεται με τον ειδικό δοσομετρητή (ή κουταλάκι ή κουπάκι) και όχι με οικιακής χρήσης κουτάλι.
Τα μασώμενα δισκία του φαρμάκου πρέπει να μασώνται πολύ καλά πριν ο ασθενής καταπιεί.
Η ίδια προσοχή πρέπει να υπάρχει και με τα υπογλώσσια δισκία (στοματικώς αποσυντιθέμενα). Το δισκίο πρέπει να διαλυθεί εντός του στόματος και μετά να καταποθεί.
Τα αναβράζοντα δισκία πρέπει να διαλύονται σε τουλάχιστον μισό ποτήρι νερό (150 ml) αμέσως πριν χρησιμοποιηθούν.
Το μείγμα πρέπει να αναδεύεται και να καταπίνεται αμέσως.
Στη συνέχεια, πρέπει να προτίθεται λίγο ακόμα νερό στο ποτήρι, και μετά από μικρή ανάδευση να πίνεται και αυτή η ποσότητα για το ενδεχόμενο να έμεινε μέρος του αναβράζοντος δισκίου στα τοιχώματα του ποτηριού μετά την πρώτη κατάποση.
Τα υπόθετα παρακεταμόλης δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να λαμβάνονται από το στόμα.
Συνιστάται το υπόθετο να τοποθετηθεί στο ψυγείο μισή ώρα προ της χρήσεως και εν συνεχεία να αφαιρείται το πλαστικό περίβλημα.
Το υπόθετο να εμβραχεί με λίγο νερό και έπειτα να εισαχθεί στο απευθυσμένο.
Να παραμείνει για 10 λεπτά τουλάχιστον χωρίς κένωση ώστε να γίνει πλήρης δράση.
Πριν την εισαγωγή πρέπει να πλυθούν τα χέρια και να χρησιμοποιηθούν γάντια (στην καλύτερη περίπτωση).
Η καλύτερη θέση του σώματος είναι η κατάκλιση στην αριστερή πλευρά, με το αριστερό πόδι τεντωμένο και το δεξί ισχίο και γόνατο σε κάμψη.
Το υπόθετο πρέπει να τοποθετείται με το δείκτη (με το στρογγυλεμένο άκρο του πρώτο), κατά μήκος του ορθικού τοιχώματος. Το υπόθετο πρέπει να εισάγεται περίπου στα 7,5 – 10 cm.
Η λήψη παρακεταμόλης πρέπει να διακόπτεται όταν
- Ο πυρετός επιμένει μετά από 3 μέρες κι ενώ λαμβάνεται παρακεταμόλη
- Ο πόνος επιμένει μετά από 7 μέρες χρήσης παρακεταμόλης
- Εμφανίζεται δερματικό εξάνθημα, επιμένουσα κεφαλαλγία ή ερυθρότητα και οίηδημα και τέλος όταν
- Τα συμπτώματα επιδεινώνονται ή εμφανίζονται και νέα
Τι συμβαίνει στην περίπτωση που δε ληφθεί η ενδεδειγμένη δόση
Με δεδομένο ότι η χρήση παρακεταμόλης είναι συμπτωματική, δηλαδή λαμβάνεται όταν υπάρχει πρόβλημα και συμπτώματα, ο ασθενής ενδέχεται να μην έχει λάβει κάποιο πρόγραμμα δοσολογίας.
Σε περίπτωση όμως που το φάρμακο έχει συνταγογραφηθεί και υπάρχει και πρόγραμμα λήψης, η δόση που χάθηκε πρέπει να ληφθεί το συντομότερο δυνατό. Ποτέ όμως δεν πρέπει να λαμβάνεται επιπλέον δόση για να «καλυφθεί» αυτή που χάθηκε.
Τι συμβαίνει σε περίπτωση υπερδοσολογίας;
Η υπερδοσολογία μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας ακούσιας ή εκούσιας λήψης μεγάλης ποσότητας παρακεταμόλης ή παρατεταμένης λήψης υψηλών δόσεων.
Οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ σοβαρές.
Η με τη μία λήψη 10 έως 15 g παρακεταμόλης από ενήλικες μπορεί να προκαλέσει βαριά ηπατοκυτταρική νέκρωση και σπανιότερα νεφρική σωληναριακή νέκρωση.
Τα συμπτώματα της υπερδοσολογίας εμφανίζονται εντός 24 ωρών και εξελίσσονται σε βαρύτητα.
Περιλαμβάνουν ναυτία, εμετούς, υπεριδρωσία, λήθαργο, κοιλιακό άλγος.
Η ηπατική βλάβη μπορεί να εμφανισθεί και 4 έως 6 ημέρες μετά τη λήψη, ενώ συνήθως φθάνει στο μέγιστο της βαρύτητας της στις 3 με 4 ημέρες από τη λήψη.
Μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα ηπατική ανεπάρκεια με εγκεφαλοπάθεια, κώμα και θάνατο.
Μπορεί επίσης να αναπτυχθούν οξέωση, οίδημα εγκεφάλου, αιμορραγία, υπογλυκαιμία, υπόταση, λοίμωξη και νεφρική ανεπάρκεια.
Εργαστηριακώς αναπτύσσεται υπερτρανσαμινασαιμία, υπερχολερυθριναιμία και παράταση χρόνου προθρομβίνης που αποτελεί αξιόπιστο δείκτη της εξέλιξης της ηπατικής λειτουργίας και πρέπει να παρακολουθείται τακτικά.
Μπορεί να εμφανισθεί οξεία νεφρική ανεπάρκεια από οξεία σωληναριακή νέκρωση ακόμη και χωρίς την ύπαρξη ηπατικής βλάβης. Επίσης μπορεί να εμφανισθούν βλάβες του μυοκαρδίου και παγκρεατίτιδα.
Η πιθανότητα της τοξικής επίδρασης αυξάνεται στους αλκοολικούς και σ’ αυτούς που λαμβάνουν φάρμακα τα οποία επάγουν τα ενζυμικά συστήματα του ήπατος.
Η αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας πρέπει να γίνεται αμέσως και στο νοσοκομείο.
Η γαστρική πλύση όταν εκτελείται εντός 2 ωρών από τη λήψη απομακρύνει από το στομάχι τα υπολείμματα του φαρμάκου.
Η χορήγηση ενεργού άνθρακα εμποδίζει την απορρόφηση της παρακεταμόλης από το έντερο. Η εφαρμογή γενικών μέτρων υποστήριξης είναι απαραίτητη.
Η χορήγηση του αντιδότου αρχίζει αμέσως, εφόσον η ληφθείσα δόση είναι πάνω από 125mg/kg βάρους σώματος (Β.Σ.) για τους ενήλικες και πάνω από 200 mg/kg Β.Σ. για τα παιδιά και συνεχίζεται ή όχι ανάλογα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων των επιπέδων της παρακεταμόλης στο πλάσμα.
Η μέτρηση των επιπέδων πρέπει να γίνεται 4 ώρες μετά την λήψη και να έχει γίνει μέχρι 16 ώρες απ’ αυτή.
Η χορήγηση του αντιδότου χρειάζεται εάν τα επίπεδα του ασθενούς είναι πάνω από την γραμμή κινδύνου.
Γενικώς θεωρείται ότι η εφάπαξ λήψη άνω των 10 g παρακεταμόλης μπορεί να προκαλέσει κλινικώς έκδηλη ηπατοκυτταρική βλάβη. Βαριά θανατηφόρα βλάβη συνήθως επέρχεται με τη λήψη άνω των 25 g.
Τι πρέπει να αποφεύγεται;
Δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται άλλα φάρμακα για το βήχα, το κρυολόγημα, την αλλεργία ή τον πόνο χωρίς να ρωτηθεί πρώτα ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός.
Η παρακεταμόλη περιέχεται σε πολλούς συνδυασμούς φαρμάκων.
Εάν λαμβάνονται πολλά φάρμακα μαζί μπορεί κατά λάθος να χρησιμοποιηθεί υπερβολική ποσότητα παρακεταμόλης .
Πρέπει να διαβάζεται με προσοχή η ετικέτα οποιουδήποτε άλλου φαρμάκου που χρησιμοποιείται για το ενδεχόμενο να περιέχει παρακεταμόλη.
Ανεπιθύμητες Ενέργειες Παρακεταμόλης
Στις θεραπευτικές δόσεις στερείται σχεδόν ανεπιθύμητων ενεργειών.
Σπάνια εμφανίζονται αντιδράσεις υπερευαισθησίας που εκδηλώνονται με δερματικό εξάνθημα ή ερύθημα και απαιτείται διακοπή της θεραπείας.
Κατά τη χρόνια λήψη ή τη λήψη μεγάλων δόσεων αναφέρονται ελαφρά γαστρικά ενοχλήματα, αιμολυτική αναιμία, ακοκκιοκυτταραιμία, μεθαιμοσφαιριναιμία, δερματικά εξανθήματα, κνίδωση, πυρετός, υπογλυκαιμία, διέγερση του ΚΝΣ ή υπνηλία, θρομβοκυττοπενική πορφύρα.
Παρατεταμένη λήψη υψηλών δόσεων μπορεί να προκαλέσει νεφροπάθεια και σπανίως παγκρεατίτιδα.
Αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα ή ουσίες
Η χολεστυραμίνη μειώνει την απορρόφηση της παρακεταμόλης ενώ η μετοκλοπραμίδη και η ντομπεριδόνη την αυξάνουν.
Με ταυτόχρονη λήψη φαρμάκων που είναι επαγωγείς των ηπατικών ενζύμων (π.χ. φαινοβαρβιτάλη) ή μπορεί να δράσουν ηπατοτοξικά (π.χ. ΜΣΑΦ, ιντερφερόνες) αυξάνεται ο κίνδυνος ηπατικής βλάβης.
Ασθενείς που παίρνουν βαρβιτουρικά, τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και αλκοόλη μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές μεταβολισμού μεγάλων δόσεων παρακεταμόλης και να αυξήσουν τον χρόνο ημιζωής της στο πλάσμα.
Σε σύγχρονη χορήγηση με από του στόματος αντιπηκτικά φαίνεται ότι αυξάνει ο κίνδυνος αιμορραγίας.
Το αλκοόλ μπορεί να αυξήσει την ηπατοτοξικότητα της παρακεταμόλης κατά την υπερδοσολογία.
Χρόνια λήψη αντιεπιληπτικών ή στεροειδικών αντισυλληπτικών από το στόμα επηρεάζουν τα ηπατικά ένζυμα και μπορεί να εμποδίσουν την επίτευξη θεραπευτικών επιπέδων στο πλάσμα αυξάνοντας το μεταβολισμό πρώτης διόδου ή την αποβολή.
Δοσολογία και τρόπος χορήγησης
Η συνήθης δόση ενηλίκων είναι 60mg/kg βάρους σε διηρημένες δόσεις.
Δεν απαιτείται συνήθως προσαρμογή της δοσολογίας σε ηλικιωμένους ασθενείς.
- Από του στόματος
Ενήλικες και παιδιά άνω των 12 ετών: 0,5-1 g κάθε 4-6 ώρες. Η ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 4 g για χορήγηση βραχείας διάρκειας και τα 2,5 g για χρόνια χορήγηση.
Παιδιά 6-12 ετών: 250-500 mg ή 10-15 mg/kg ΒΣ, 3-4 φορές ημερησίως
Παιδιά 1-5 ετών: 120-250 mg ή 10-15 mg/kg ΒΣ, 3-4 φορές ημερησίως
Βρέφη 3-12 μηνών: 60-120 mg ή 10-15 mg/kg ΒΣ, 3-4 φορές ημερησίως
Βρέφη κάτω των 3 μηνών μόνον μετά από τη συμβουλή του γιατρού: 10 mg/kg ή 5 mg/kg αν έχουν ίκτερο
- Από του ορθού με μορφή υποθέτων
Ενήλικες και παιδιά πάνω από 12 ετών: 0,5-1g, 3-4 φορές ημερησίως
Παιδιά 6-12 ετών: 250-500 mg, 3-4 φορές ημερησίως
Παιδιά 1-5 ετών: 125 -250 mg 3-4 φορές ημερησίως
