Οι παρενέργειες είναι συνηθισμένο φαινόμενο σχεδόν σε όλα τα φάρμακα. Αυτό που είναι λιγότερο συνηθισμένο είναι οι παρενέργειες που μπορεί να επιδεινώσουν την ανάρρωσή σας από την ίδια την πάθηση που θέλετε να θεραπεύσετε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του σωματικού βάρους.
Συχνά, αναφερόμαστε στις παρενέργειες που προκαλούν περισσότερα σωματικά συμπτώματα – ζάλη, στομαχικά προβλήματα, κόπωση. Η αύξηση του σωματικού βάρους, όμως, μπορεί να υφέρπει. Και για τους ασθενείς που αντιμετωπίζουν και άλλα ιατρικά προβλήματα – οστεοαρθρίτιδα ή υψηλή αρτηριακή πίεση, για παράδειγμα – το υπερβολικό βάρος μπορεί ενδεχομένως να επιδεινώσει αυτές τις καταστάσεις.
Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων παίρνει φάρμακα που προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους – κυρίως για παθήσεις που επιβαρύνονται από το υπερβολικό βάρος, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων και του διαβήτη τύπου 2.
Βασιζόμενη σε δεδομένα από την Εθνική Έρευνα για την Υγεία και τη Διατροφή 2017-2018 (NHANES), πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Obesity διαπίστωσε ότι 1 στους 5 ενήλικες των ΗΠΑ λαμβάνει τουλάχιστον ένα φάρμακο που προκαλεί αύξηση του σωματικού βάρους, με πιο συνηθισμένα ορισμένα φάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των β-αναστολέων και τα φάρμακα για τον διαβήτη, όπως η ινσουλίνη και οι σουλφονυλουρίες.
Τι προκαλεί αύξηση του σωματικού βάρους λόγω φαρμακευτικής αγωγής;
Η αιτία που προκαλεί την αύξηση του σωματικού βάρους ποικίλλει ανάλογα με τα φάρμακα. Ορισμένα μπορεί να προκαλούν αύξηση της όρεξής σας, βάζοντάς σας στον πειρασμό να τρώτε περισσότερο, με αποτέλεσμα να παίρνετε κρυφά μερικά κιλά. Άλλα μπορεί να επιβραδύνουν το μεταβολισμό σας, ώστε οι θερμίδες να μην καίγονται τόσο γρήγορα.
Επιπλέον, ορισμένες κατηγορίες φαρμάκων μπορεί να κάνουν το σώμα σας να κατακρατεί νερό. Αν και αυτό δεν σημαίνει ότι έχετε πάρει επιπλέον λίπος, θα σας κάνει να ζυγίζετε περισσότερο όταν ανεβαίνετε στη ζυγαριά.
Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να επηρεαστεί ο τρόπος με τον οποίο το σώμα σας αποθηκεύει και απορροφά τη ζάχαρη και άλλα θρεπτικά συστατικά, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ.
Τα συμπτώματα της αύξησης του σωματικού βάρους που σχετίζεται με τα φάρμακα
Το σημαντικότερο σύμπτωμα της αύξησης βάρους που σχετίζεται με τα φάρμακα είναι αυτό που βλέπετε στη ζυγαριά: ζυγίζετε περισσότερο από ό,τι συνήθως. Εκτός από την αύξηση του βάρους, όμως, μπορεί να παρατηρήσετε επιπλέον συμπτώματα όπως κατακράτηση νερού, αλλαγή στην όρεξη (πεινάτε συνέχεια) ή ίσως σας είναι πιο δύσκολο να ασκηθείτε. Πώς ξέρετε ότι φταίει ένα συγκεκριμένο φάρμακο;
Υπάρχει ένας αριθμός κλινικών κατευθυντήριων οδηγιών που κατηγοριοποιούν τα φάρμακα ως εκείνα που συμβάλλουν στην απώλεια βάρους, στην αύξηση βάρους ή έχουν ουδέτερη επίδραση στο βάρος, αλλά σε αυτές τις οδηγίες παρατηρούνται ανακολουθίες.
Ποια φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν αύξηση βάρους;
1. Φάρμακα για το διαβήτη
Η διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους αποτελεί σημαντικό μέρος οποιασδήποτε θεραπείας για τον διαβήτη τύπου 2. Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα: Ορισμένα από τα φάρμακα που συνταγογραφούνται για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της πάθησης συχνά οδηγούν σε αύξηση του σωματικού βάρους. Πάρτε, για παράδειγμα, την ενέσιμη ινσουλίνη.
Η ορμόνη δρα βοηθώντας τα κύτταρα του σώματος να απορροφήσουν τη γλυκόζη. Ωστόσο, η ινσουλίνη προκαλεί αύξηση του βάρους, όταν τα κύτταρα απορροφούν υπερβολική ποσότητα γλυκόζης και το σώμα τη μετατρέπει σε λίπος. Δεν λαμβάνουν όλοι όσοι πάσχουν από διαβήτη τύπου 2 ινσουλίνη. Αλλά η ινσουλίνη δεν είναι η μόνη θεραπεία τύπου 2 που επιφέρει αυτή την παρενέργεια.
Οι σουλφονυλουρίες (όπως η γλυβουρίδη, η γλιπιζίδη και η γλιμεπιρίδη) μειώνουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα κατά 20%, αλλά μπορούν επίσης να προκαλέσουν αύξηση του σωματικού βάρους κατά μέσο όρο περίπου 2 έως 2,5 κιλά, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Archives of Medical Science. Αυτό συμβαίνει επειδή διεγείρουν τα β-κύτταρα στο πάγκρεας ώστε να απελευθερώσουν ινσουλίνη.
Τι πρέπει να κάνετε; Αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια και είναι συχνά κοινή πρακτική στη διαχείριση του διαβήτη, αλλά υπάρχουν νεότερα φάρμακα που συμβάλλουν στην απώλεια βάρους και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ειδικότερα, μια κατηγορία φαρμάκων για τον διαβήτη τύπου 2, γνωστή ως αγωνιστές του πεπτιδίου 1 που προσομοιάζει στη γλυκαγόνη (GLP-1), μπορεί να οδηγήσει τους ασθενείς να χάσουν σημαντικό βάρος – περίπου 15 ή 20 % του σωματικού τους βάρους. Ορισμένες από τις πιο συνηθισμένες ονομασίες αυτής της κατηγορίας είναι η σεμαγλουτίδη (Ozempic και Wegovy) και η τιρζεπατίδη (Mounjaro).
2. Αντικαταθλιπτικά
Αν παίρνετε αντικαταθλιπτικά εδώ και καιρό και έχετε πάρει βάρος, αυτό θα μπορούσε να είναι σημάδι βελτίωσης της διάθεσης, αν η απώλεια βάρους ήταν σύμπτωμα της κατάθλιψής σας.
Η σημαντική αύξηση του βάρους, από την άλλη πλευρά, είναι πιθανότατα μια παρενέργεια του ίδιου του φαρμάκου, ειδικά αν παίρνετε έναν SSRI (συντομογραφία για τον εκλεκτικό αναστολέα πρόσληψης σεροτονίνης), την πιο συχνά συνταγογραφούμενη κατηγορία αντικαταθλιπτικών.
Να γιατί: Τα SSRI, όπως η παροξετίνη (Paxil), η σερτραλίνη (Zoloft) και η σιταλοπράμη (Celexa), δρουν αυξάνοντας την ποσότητα της σεροτονίνης στον εγκέφαλό σας, η οποία είναι ένας βασικός νευροδιαβιβαστής που εμπλέκεται στην κατάθλιψη. Η σεροτονίνη, όμως, εμπλέκεται επίσης στις βιολογικές και νευροδιαβιβαστικές διεργασίες που ρυθμίζουν το βάρος και την όρεξη. Υπάρχουν πολλοί υποδοχείς σεροτονίνης, αλλά σε υψηλό επίπεδο παρεμβαίνουν σε αυτή τη διαδικασία.
Τα ευχάριστα νέα; Με πολλά από τα νεότερα αντικαταθλιπτικά δεύτερης γενιάς, συχνά δεν παρατηρείται αύξηση του σωματικού βάρους- ορισμένα, όπως η βουπροπιόνη (Wellbutrin), μπορεί ακόμη και να οδηγήσουν σε απώλεια βάρους σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας που δημοσιεύθηκε το 2018 στο περιοδικό Diabetes, Metabolic Syndrome and Obesity.
Η βουπροπιόνη είναι λιγότερο πιθανό να προκαλέσει αύξηση του σωματικού βάρους και όταν συνδυάζεται με ναλτρεξόνη (Vivitrol) αποτελεί μια πιθανή θεραπεία για την παχυσαρκία. Ωστόσο, στους ηλικιωμένους ενήλικες, η βουπροπιόνη, αν και ασφαλής, πρέπει να εξισορροπείται με άλλα ιατρικά ζητήματα, καθώς μπορεί να έχει περισσότερες παρενέργειες στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
3. Β-αναστολείς
Οι βήτα-αναστολείς δρουν επιβραδύνοντας τον καρδιακό ρυθμό, το φόρτο εργασίας της καρδιάς και την παροχή αίματος, τα οποία μειώνουν την αρτηριακή πίεση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συνταγογραφούνται συχνά ως θεραπεία για την υπέρταση, τη στηθάγχη και τον ακανόνιστο καρδιακό παλμό.
Εάν παίρνετε β-αναστολέα, κανείς δεν χρειάζεται να σας πει ότι οι παρενέργειες είναι η κόπωση, η αϋπνία και ο αργός καρδιακός παλμός. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε έναν λιγότερο δραστήριο σωματικά τρόπο ζωής, ο οποίος -καμία έκπληξη- μπορεί να οδηγήσει σε επιπλέον βάρος.
Η αύξηση του σωματικού βάρους εμφανίζεται συχνά τους πρώτους μήνες μετά την έναρξη λήψης β-αναστολέων όπως η ατενολόλη ή η μετοπρολόλη. Αυτό πιστεύεται ότι οφείλεται σε αλλαγές στο μεταβολισμό, στην ευαισθησία στην ινσουλίνη και στον αντίκτυπο στο μεταβολισμό των σκελετικών μυών.
4. Κορτικοστεροειδή από το στόμα
Τα από του στόματος κορτικοστεροειδή – όπως η πρεδνιζόνη και η μεθυλπρεδνιζολόνη – συνταγογραφούνται για τα πάντα, από σοβαρές αλλεργίες και εξανθήματα έως ρευματοειδή αρθρίτιδα, αλλά συνοδεύονται από ορισμένες παρενέργειες – μεταξύ των οποίων και η αύξηση του σωματικού βάρους. Ο ένοχος; Η κατακράτηση υγρών.
Τα από του στόματος χορηγούμενα στεροειδή μειώνουν επίσης την ευαισθησία του οργανισμού στην ινσουλίνη, οδηγώντας σε αντίσταση στην ινσουλίνη. Αυτό, με τη σειρά του, αυξάνει την παραγωγή της ορμόνης της πείνας, της γκρελίνης, η οποία διεγείρει την όρεξη.
Για να αποφύγετε την αύξηση του σωματικού βάρους, καταναλώστε μια διατροφή πλούσια σε τρόφιμα χαμηλής γλυκαιμικής αξίας, όπως φρούτα και λαχανικά, φασόλια, ελάχιστα επεξεργασμένα δημητριακά, γαλακτοκομικά χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και ξηρούς καρπούς, τα οποία χωνεύονται και απορροφώνται αργά, προκαλώντας βραδύτερη και μικρότερη αύξηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα.
5. Φάρμακα για την ημικρανία
Μιλάμε για έναν φαύλο κύκλο: Εάν είστε υπέρβαροι και υποφέρετε από ημικρανίες, το επιπλέον βάρος σας θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο για συχνότερες και πιο σοβαρές ημικρανίες. Και όμως, η αύξηση του σωματικού βάρους αποτελεί παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων για την πρόληψη της ημικρανίας, συμπεριλαμβανομένης της προπρανολόλης (Inderal) και του βαλπροϊκό οξύ.
Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ίδρυμα για την Ημικρανία, τα άτομα με υγιές βάρος που εμφανίζουν ημικρανίες έχουν περίπου 3% πιθανότητα να αναπτύξουν χρόνιους πονοκεφάλους. Ωστόσο, για τα άτομα που είναι υπέρβαρα και για τα άτομα με παχυσαρκία, η πιθανότητα χρόνιας ημικρανίας είναι 3 έως 5 φορές μεγαλύτερη.
Εάν λαμβάνετε ένα φάρμακο για την πρόληψη της ημικρανίας που προκαλεί αύξηση του σωματικού βάρους, μιλήστε με το γιατρό σας για την αλλαγή σε ένα φάρμακο που έχει τη δυνατότητα να καταστείλει την όρεξη.
6. Αντιισταμινικά
Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι τα φάρμακα που χορηγούνται χωρίς συνταγή δεν έχουν σοβαρές παρενέργειες, επειδή είναι τόσο άμεσα διαθέσιμα. Αλλά επειδή κάτι είναι διαθέσιμο χωρίς ιατρική συνταγή δεν σημαίνει ότι είναι ακίνδυνο.
Για παράδειγμα, έρευνες δείχνουν ότι η τακτική λήψη ενός αντιισταμινικού για την αντιμετώπιση αλλεργιών, για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του σωματικού βάρους.
Για την ακρίβεια, η κυπροεπταδίνη (Periactin) έχει χρησιμοποιηθεί ειδικά ως διεγερτικό της όρεξης για να βοηθήσει τους ανθρώπους να πάρουν βάρος. Άλλα αντιισταμινικά που σχετίζονται με την αύξηση του σωματικού βάρους είναι η σετιριζίνη (Zyrtec), η φεξοφεναδίνη (Allegra) και η δεσλοραταδίνη (Clarinex).
7. Αντιεπιληπτικά φάρμακα
Μια ανασκόπηση ερευνών που δημοσιεύθηκε στο Epilepsia δείχνει ότι τα άτομα με επιληψία -μια εγκεφαλική διαταραχή που προκαλεί επιληπτικές κρίσεις- ασκούνται λιγότερο και έχουν την τάση να είναι παχύσαρκα, ακόμη και αν οι κρίσεις τους βρίσκονται υπό έλεγχο.
Η κοινή λογική υποδηλώνει ότι ο φόβος να κάνουν οτιδήποτε θα μπορούσε να προκαλέσει μια κρίση φαίνεται να είναι ο λόγος για τον οποίο τα άτομα με επιληψία είναι λιγότερο πρόθυμα να είναι σωματικά δραστήρια.
Όμως έχει αποδειχθεί ότι τα αντιεπιληπτικά φάρμακα παίζουν σημαντικό ρόλο: το βαλπροϊκό οξύ (Depakene), η γκαμπαπεντίνη (Neurontin), η πρεγκαμπαλίνη (Lyrica) και πιθανώς η καρβαμαζεπίνη (Carbatrol) σχετίζονται με την αύξηση του σωματικού βάρους.
8. Αντιψυχωσικά
Τα άτομα με διαταραχές ψυχικής υγείας έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκα (δηλαδή να έχουν δείκτη μάζας σώματος, ή ΔΜΣ, 30 ή περισσότερο) από ό,τι ο γενικός πληθυσμός.
Μια ανασκόπηση ερευνών που εξετάζουν τα αντιψυχωσικά φάρμακα εξηγεί το γιατί: τα περισσότερα προκαλούν αύξηση του σωματικού βάρους. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, περίπου 7 στους 10 ασθενείς θα πάρουν βάρος, γρήγορα κατά την αρχική περίοδο μετά την έναρξη αυτών των φαρμάκων, αλλά αυτό συνεχίζεται μακροπρόθεσμα. Ο κίνδυνος φαίνεται να είναι υψηλότερος με την ολανζαπίνη (Zyprexa) και την κλοζαπίνη (Clozaril).
Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα, αφού αυτοί οι τύποι φαρμάκων επηρεάζουν τη λειτουργία της γλυκόζης και αυξάνουν τη χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια, θέτοντας τους ασθενείς σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν μεταβολικό σύνδρομο, σύμφωνα με ανασκόπηση ερευνών στην επιθεώρηση Neuropsychiatric Disease and Treatment.
