Οι επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης και της μοναξιάς στην υγεία

Η πρώτη πανευρωπαϊκή έρευνα για τη μοναξιά, EU-LS 2022, διαπιστώνει ότι, κατά μέσο όρο, το 13% των ερωτηθέντων αναφέρει ότι αισθάνεται μοναξιά τις περισσότερες ή καθ’ όλη τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων εβδομάδων, ενώ το 35% αναφέρει ότι αισθάνεται μοναξιά τουλάχιστον μερικές φορές.

Ο επιπολασμός της μοναξιάς διαφέρει από χώρα σε χώρα. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από τις πολιτισμικές διαφορές, αλλά και από δημογραφικές διαφορές και, ενδεχομένως, από διαφορές στη δειγματοληψία.

Σύμφωνα με το EU-LS 2022 η μοναξιά είναι πιο διαδεδομένη στην Ιρλανδία, όπου πάνω από το 20% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι αισθάνονται μοναξιά. Ακολουθούν το Λουξεμβούργο, η Βουλγαρία και η Ελλάδα.

Τα χαμηλότερα επίπεδα παρατηρούνται στις Κάτω Χώρες, την Δημοκρατία της Τσεχίας, την Κροατία και την Αυστρία ( κάτω από 10%). Ένα παρόμοιο γεωγραφικό μοτίβο παρατηρήθηκε ήδη για τα δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Η κοινωνική απομόνωση αφορά τις περιπτώσεις που ένα άτομο δεν έχει σχέσεις ή επαφές με άλλους και έχει ελάχιστη ή καθόλου κοινωνική υποστήριξη.

Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων, ακόμη και αν δεν αισθάνονται μοναξιά.

Μοναξιά είναι το αίσθημα της μοναξιάς ή της αποσύνδεσης από τους άλλους. Είναι το αίσθημα ότι δεν έχετε ουσιαστικές ή στενές σχέσεις ή την αίσθηση του ανήκειν. Αντανακλά τη διαφορά μεταξύ του πραγματικού και του επιθυμητού επιπέδου σύνδεσης ενός ατόμου.

Ακόμη και ένα άτομο με πολλούς φίλους μπορεί να αισθάνεται μοναξιά.

Κοινωνική απομόνωση – Παράγοντες κινδύνου για άτομα και ομάδες ατόμων

Ατομικοί παράγοντες κινδύνου

Ορισμένες καταστάσεις ή εμπειρίες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης και μοναξιάς ενός ατόμου. Σε αυτούς περιλαμβάνονται:

Η ύπαρξη ενός ψυχικού ή σωματικού προβλήματος, όπως π.χ:

• Χρόνια ασθένεια ή πάθηση.
• Ψυχιατρική ή καταθλιπτική πάθηση.
• Μακροχρόνια αναπηρία.

Να βρίσκεται στο περιθώριο ή να υφίσταται διακρίσεις.

Να έχει περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση σε πόρους, όπως στις παρακάτω περιπτώσεις:

• Να ζει σε αγροτικές περιοχές.
• Να έχει περιορισμένη δυνατότητα μετακίνησης.
• Να υπάρχουν γλωσσικά εμπόδια.

Να είναι θύμα βίας ή κακοποίησης.

Να αντιμετωπίζει διαζύγιο, ανεργία ή απώλεια αγαπημένου προσώπου.

Ομαδικοί παράγοντες κινδύνου

Η μοναξιά μπορεί να επηρεάζει ορισμένες ομάδες περισσότερο από άλλες:

• Ενήλικες με χαμηλό εισόδημα.
• Νέοι ενήλικες.
• Ηλικιωμένοι ενήλικες.
• Ενήλικες που ζουν μόνοι τους.
• Μετανάστες.
• Άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως LGBTQ+.

Οι επιπτώσεις της μοναξιάς και της απομόνωσης

Όπως καταδεικνύεται από μια ανασκόπηση των επιπτώσεων της θεωρούμενης κοινωνικής απομόνωσης σε όλη τη διάρκεια της ζωής, η μοναξιά μπορεί να προκαλέσει ζημιά στη σωματική, ψυχική και γνωστική υγεία του ατόμου.

Οι επιστήμονες επισημαίνουν στοιχεία που συνδέουν την παρατηρούμενη κοινωνική απομόνωση με δυσμενείς συνέπειες για την υγεία, όπως κατάθλιψη, κακή ποιότητα ύπνου, μειωμένη εκτελεστική λειτουργία, επιταχυνόμενη γνωστική παρακμή, κακή καρδιαγγειακή λειτουργία και μειωμένη ανοσία σε κάθε στάδιο της ζωής.

Επιπλέον, μια μελέτη του 2019 με επικεφαλής την Kassandra Alcaraz, PhD, MPH, ερευνήτρια δημόσιας υγείας της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, ανέλυσε δεδομένα από περισσότερους από 580.000 ενήλικες και διαπίστωσε ότι η κοινωνική απομόνωση αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου από κάθε αιτία για κάθε φυλή (American Journal of Epidemiology , Vol. 188, No. 1, 2019).

Σύμφωνα με την Alcaraz, μεταξύ των μαύρων συμμετεχόντων, η κοινωνική απομόνωση διπλασίασε τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου, ενώ αύξησε τον κίνδυνο μεταξύ των λευκών συμμετεχόντων κατά 60 έως 84 %.

Στο πλαίσιο της έρευνας, οι ερευνητές στάθμισαν διάφορες συνήθεις μετρήσεις της κοινωνικής απομόνωσης, συμπεριλαμβανομένης της οικογενειακής κατάστασης, της συχνότητας παρακολούθησης θρησκευτικών τελετών, των συναντήσεων/ομαδικών δραστηριοτήτων και του αριθμού των στενών φίλων ή συγγενών.

Διαπίστωσαν ότι συνολικά, η φυλή φάνηκε να είναι ισχυρότερος παράγοντας πρόβλεψης της κοινωνικής απομόνωσης από ό,τι το φύλο- οι λευκοί άνδρες και γυναίκες είχαν περισσότερες πιθανότητες να ανήκουν στην κατηγορία των λιγότερο απομονωμένων από ό,τι οι μαύροι άνδρες και γυναίκες.

Η έρευνα της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας είναι η μεγαλύτερη που έχει διεξαχθεί μέχρι σήμερα σε όλες τις φυλές και τα φύλα, αλλά προηγούμενες έρευνες έχουν δώσει κάποιες πληροφορίες για τις βλαβερές συνέπειες της κοινωνικής απομόνωσης και της μοναξιάς.

Μια μελέτη του 2016 με επικεφαλής την επιδημιολόγο Nicole Valtorta, PhD, του Πανεπιστημίου του Newcastle, για παράδειγμα, συνέδεσε τη μοναξιά με 30 % αύξηση του κινδύνου εγκεφαλικού επεισοδίου ή ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου (Heart , Vol. 102, No. 13). Η Valtorta σημειώνει ότι ο υψηλότερος κίνδυνος ασθενείας ενός μοναχικού ατόμου πιθανότατα προέρχεται από διάφορους συνδυαστικούς παράγοντες: συμπεριφορικούς, βιολογικούς και ψυχολογικούς.

Ελλείψει ενθάρρυνσης από την οικογένεια ή τους φίλους, όσοι είναι μοναχικοί μπορεί να διολισθήσουν σε ανθυγιεινές συνήθειες. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι η μοναξιά αυξάνει τα επίπεδα του στρες, εμποδίζει τον ύπνο και, κατά συνέπεια, βλάπτει τον οργανισμό. Η μοναξιά μπορεί επίσης να ενισχύσει την κατάθλιψη και το άγχος.

Πέρυσι, ερευνητές του Τμήματος Ιατρικής του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριντα διαπίστωσαν επίσης ότι η μοναξιά συνδέεται με αύξηση κατά 40% του κινδύνου άνοιας ενός ατόμου (The Journals of Gerontology: Series B, online 2018).

Με επικεφαλής την Angelina Sutin, PhD, η μελέτη εξέτασε στοιχεία για περισσότερους από 12.000 ενήλικες των ΗΠΑ ηλικίας 50 ετών και άνω. Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τα επίπεδα μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης και συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο (Cognitive Assessment Battery) κάθε δύο χρόνια για έως και 10 χρόνια.

Ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιωμένων, η μοναξιά είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί όταν το άτομο αντιμετωπίζει λειτουργικούς περιορισμούς και έχει μικρή οικογενειακή υποστήριξη. Η καλύτερη αυτοαξιολόγηση της υγείας, η συχνότερη κοινωνική αλληλεπίδραση και η μικρότερη οικογενειακή πίεση μειώνουν το αίσθημα μοναξιάς των ηλικιωμένων, σύμφωνα με μια μελέτη που εξέτασε στοιχεία από περισσότερους από 2.200 ηλικιωμένους (Research on Aging , Vol. 40, No. 4, 2018).

Ακόμη και μεταξύ εκείνων που ξεκίνησαν μοναχικά, εκείνοι που είχαν καλύτερη υγεία και κοινωνικοποιούνταν με άλλους πιο συχνά είχαν πολύ καλύτερες πιθανότητες να ανακάμψουν στη συνέχεια από τη μοναξιά τους.

Μια έρευνα του 2015 με επικεφαλής τον Steven Cole, MD, καθηγητή ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, παρέχει πρόσθετες ενδείξεις σχετικά με το γιατί η μοναξιά μπορεί να βλάψει τη συνολική υγεία (PNAS , Vol. 112, No. 49, 2015).

Ο ίδιος και οι συνεργάτες του εξέτασαν τις γονιδιακές εκφράσεις στα λευκοκύτταρα, τα λευκά αιμοσφαίρια που παίζουν βασικό ρόλο στην αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος στις λοιμώξεις. Διαπίστωσαν ότι τα λευκοκύτταρα των μοναχικών συμμετεχόντων  παρουσίαζαν αυξημένη έκφραση γονιδίων που εμπλέκονται στη φλεγμονή και μειωμένη έκφραση γονιδίων που εμπλέκονται στις αντιιικές αποκρίσεις.

Η μοναξιά, όπως φαίνεται, μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια ενεργοποίηση του μηχανισμού του στρες “μάχη ή φυγή”, η οποία επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Με απλά λόγια, οι άνθρωποι που αισθάνονται μοναξιά έχουν μειωμένη ανοσία και περισσότερη φλεγμονή από τους ανθρώπους που δεν αισθάνονται μοναξιά.