Κληρονομείται ο καρκίνος;

Η πλειονότητα των καρκίνων δεν είναι κληρονομική. Οι περισσότεροι καρκίνοι είναι τυχαίοι ή σποραδικοί και προκαλούνται από διάφορους παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι μπορεί να είναι μεταξύ άλλων η φυσική διαδικασία γήρανσης, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, οι παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (όπως το κάπνισμα) και τυχαία γεγονότα. Στην πραγματικότητα, μόνο το 5% έως 10% των καρκίνων είναι κληρονομικοί.

Ο κληρονομικός κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου μπορεί να μεταβιβαστεί από γενιά σε γενιά σε μια οικογένεια, όπως και άλλα κληρονομικά χαρακτηριστικά, όπως το ύψος και το χρώμα των ματιών.

Αυτού του είδους τα κληρονομικά χαρακτηριστικά μεταβιβάζονται από τον γονέα στο παιδί μέσω γονιδίων, τα οποία είναι κάτι σαν οδηγίες γραμμένες σε έναν κώδικα που ονομάζεται DNA. Την ώρα που ορισμένα γονίδια καθορίζουν χαρακτηριστικά όπως το χρώμα των ματιών ή το ύψος, άλλα βοηθούν στην προστασία του οργανισμού από την ανάπτυξη καρκίνου.

Εάν μια επιζήμια αλλαγή (γνωστή ως παθογόνος παραλλαγή ή μετάλλαξη) υπάρχει σε ένα γονίδιο που είναι σημαντικό για την προστασία από τον καρκίνο, τότε η μετάλλαξη εμποδίζει τη σωστή λειτουργία του γονιδίου, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος για το άτομο αυτό να αναπτύξει καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αυτό είναι γνωστό ως κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου.

Υπάρχουν πάνω από 50 αναγνωρισμένα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου, ορισμένα από τα οποία είναι περισσότερο γνωστά, όπως το σύνδρομο κληρονομικού καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών (HBOC) και το σύνδρομο Lynch, και άλλα λιγότερο γνωστά, όπως το σύνδρομο οικογενούς αδενωματώδους πολυποδίασης (FAP) και το σύνδρομο von Hippel-Lindau (VHL).

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, κάθε κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές σε διαφορετικά γονίδια και ο κίνδυνος για καρκίνο σε κάθε σύνδρομο ποικίλλει.

Για παράδειγμα, οι παθογόνες παραλλαγές στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 που σχετίζονται με το σύνδρομο HBOC προκαλούν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών/ σαλπίγγων, του προστάτη και του παγκρέατος, ενώ οι παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο APC που σχετίζονται με το σύνδρομο FAP αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης πολλαπλών πολυπόδων στο παχύ έντερο, καθώς και τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού, του λεπτού εντέρου, του στομάχου, του παγκρέατος, του θυρεοειδούς, του εγκεφάλου και του ήπατος.

Οι άνθρωποι με κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου μπορεί να αναπτύξουν καρκίνο σε νεότερες ηλικίες και έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν περισσότερους από έναν καρκίνους.

Σε οικογένειες με κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου, είναι σύνηθες οι συγγενείς να διαγιγνώσκονται με τον ίδιο ή με παρεμφερή τύπο καρκίνου. Αυτό συμβαίνει επειδή οι συγγενείς έχουν κοινό DNA και, στις οικογένειες με κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου, οι συγγενείς αυτοί έχουν κληρονομήσει την ίδια παθογόνο παραλλαγή που τους θέτει σε κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου.

Οι γενετικές εξετάσεις μπορούν να βοηθήσουν να προσδιοριστεί εάν ένα άτομο έχει κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου.

Συνήθως συστήνεται σε άτομα με προσωπικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου πρώιμης έναρξης (δηλ. καρκίνου που διαγνώστηκε σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών), σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν περισσότεροι από ένας καρκίνοι στο ίδιο άτομο, που υπάρχει ο ίδιος καρκίνος σε δύο ή περισσότερους στενούς συγγενείς, σε περιπτώσεις καρκίνων σε μη συνηθισμένη μορφή (π.χ. άνδρες με καρκίνο του μαστού) ή σε άτομα με συγκεκριμένο προγονικό υπόβαθρο, όπως τα άτομα με εβραϊκή καταγωγή Ashkenazi.

Τα αποτελέσματα της γενετικής εξέτασης μπορούν να βοηθήσουν τον γιατρό να αξιολογήσει τον κίνδυνο που διατρέχει ένα άτομο για ορισμένους τύπους καρκίνου και να συστήσει εντατικότερο προσυμπτωματικό έλεγχο ή άλλα μέτρα που μπορεί να λάβει για να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.

Πώς κληρονομούνται τα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου;

Οι άνθρωποι κληρονομούν δύο αντίγραφα κάθε γονιδίου, ένα από κάθε γονέα τους. Τα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου κληρονομούνται συνήθως με αυτοσωμικό επικρατές ή αυτοσωμικό υπολειπόμενο μοντέλο:

Αυτοσωμικό επικρατές. Πολλά κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου είναι αυτοσωμικά επικρατούντα.

Σε αυτόν τον τύπο κληρονομικότητας, η κληρονόμηση μιας μόνο παθογόνου παραλλαγής από οποιονδήποτε γονέα προκαλεί το κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου.

Σε αυτή τη μορφή κληρονομικότητας, οι γονείς, τα παιδιά και τα αδέλφια ενός ατόμου με κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου έχουν από 50% πιθανότητα να έχουν την ίδια μετάλλαξη. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο να κληρονομήσουν και να μεταβιβάσουν την παθογόνο παραλλαγή.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, ένα άτομο με ένα αυτοσωμικό επικρατές κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου διαπιστώνεται ότι έχει μια παθογόνο παραλλαγή, αλλά αυτή δεν έχει κληρονομηθεί από κάποιον γονέα.

Αντίθετα, η μετάλλαξη είναι πρωτοεμφανιζόμενη και εμφανίστηκε τυχαία στο συγκεκριμένο άτομο όταν έγινε η σύλληψή του. Αυτό ονομάζεται παθογόνος παραλλαγή «de novo».

Σε αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις, οι γονείς δεν κινδυνεύουν να έχουν την ίδια παθογόνο παραλλαγή, οπότε είναι απίθανο τα αδέλφια να μοιράζονται την ίδια μετάλλαξη. Κάθε παιδί ενός ατόμου με μια de novo μετάλλαξη θα έχει 50% πιθανότητα να έχει την ίδια παθογόνο μετάλλαξη.

Αυτοσωμικό υπολειπόμενο. Ορισμένα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου είναι αυτοσωμικά υπολειπόμενα.

Σε αυτόν τον τύπο κληρονομικότητας, ένα άτομο κληρονομεί δύο παθογόνες παραλλαγές -με κάθε μία παθογόνο παραλλαγή να κληρονομείται από κάθε γονέα- με αποτέλεσμα ένα κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου.

Εάν και οι δύο γονείς έχουν μια παθογόνο παραλλαγή, υπάρχει 25% πιθανότητα ένα παιδί να κληρονομήσει και τα δύο αντίγραφα της παθογόνου παραλλαγής από κάθε γονέα και να έχει κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου.

Οι γονείς ενός ατόμου με αυτοσωμικό υπολειπόμενο κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου που έχουν μία παθογόνο παραλλαγή είναι γνωστοί ως φορείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι φορείς μπορεί επίσης να έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.

Τα αδέλφια ενός ατόμου με αυτόν τον τύπο κληρονομικού συνδρόμου καρκίνου έχουν 25% πιθανότητα να έχουν το κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου (κληρονομήθηκαν και οι δύο παθογόνες παραλλαγές), 50% πιθανότητα να είναι φορείς (δηλαδή κληρονομήθηκε μόνο μία παθογόνος παραλλαγή) και 25% πιθανότητα να μην έχουν το κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου και επίσης να μην είναι φορείς (δηλαδή δεν κληρονομήθηκε καμία από τις παθογόνες παραλλαγές).

Τα παιδιά ενός ατόμου με αυτόν τον τύπο κληρονομικού συνδρόμου καρκίνου θα είναι φορείς τουλάχιστον μιας παθογόνου παραλλαγής. Ο κίνδυνος να εμφανίσουν το ίδιο κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου εξαρτάται από το αν ο άλλος γονέας τους έχει επίσης μία μόνο παθογόνο παραλλαγή στο ίδιο γονίδιο.

Ποιοι είναι ορισμένοι από τους παράγοντες κινδύνου που υποδηλώνουν ότι κάποιος μπορεί να έχει κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου;

Δεν οφείλονται όλοι οι καρκίνοι που εμφανίζονται σε πολλά μέλη μιας οικογένειας σε κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πολλά άτομα σε μια οικογένεια μπορεί να αναπτύξουν τον ίδιο τύπο καρκίνου επειδή παρουσιάζουν τους ίδιους παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα ή η έκθεση σε μια τοξική χημική ουσία.

Ωστόσο, οι παρακάτω παράγοντες κινδύνου υποδηλώνουν ότι κάποιος μπορεί να πάσχει από κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου:

• Εμφανίζει καρκίνο σε νεότερη ηλικία (50 ετών ή νεότερη) από ό,τι συνήθως παρατηρείται στον μέσο πληθυσμό
• Αναπτύσσει περισσότερους από έναν καρκίνο:
• στο ίδιο μέρος του σώματος (για παράδειγμα, δύο καρκίνοι του παχέος εντέρου)
• σε διαφορετικά μέρη του σώματος (για παράδειγμα, καρκίνος του μαστού και των ωοθηκών)
• σε σύνολα ζευγών οργάνων (για παράδειγμα, ανάπτυξη καρκίνου και στους δύο μαστούς, στα μάτια ή στους νεφρούς)
• Ένας τύπος καρκίνου εμφανίζεται σε ένα άτομο του οποίου το φύλο επηρεάζεται σπάνια (για παράδειγμα, καρκίνος του μαστού στους άνδρες)
• Δύο ή περισσότεροι συγγενείς πρώτου βαθμού (γονείς, αδέλφια ή παιδιά) που αναπτύσσουν τον ίδιο τύπο καρκίνου, έναν σπάνιο τύπο καρκίνου ή/και καρκίνους που είναι γνωστό ότι εμφανίζονται σε ένα συγκεκριμένο κληρονομικό σύνδρομο καρκίνου
• Ίδιοι ή συναφείς τύποι καρκίνου που εμφανίζονται σε περισσότερες από μία γενεές μιας οικογένειας

Παραδείγματα κληρονομικών συνδρόμων καρκίνου

Έχουν αναγνωριστεί πάνω από 50 κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:

Σύνδρομο κληρονομικού καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών (HBOC).

Το HBOC προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές στα γονίδια BRCA1 και BRCA2. Οι γυναίκες με HBOC έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών, των σαλπίγγων και του περιτοναίου. Οι άνδρες με HBOC έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη και του μαστού. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες με HBOC έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παγκρέατος και μελανώματος.

Σύνδρομο Lynch.

Το σύνδρομο Lynch προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές στα γονίδια MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 και EPCAM. Οι άνδρες και οι γυναίκες με σύνδρομο Lynch έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, του στομάχου, του λεπτού εντέρου, του παγκρέατος, του ουροποιητικού συστήματος, του εγκεφάλου και ορισμένων τύπων καρκίνου του δέρματος. Οι γυναίκες έχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου της μήτρας και των ωοθηκών- οι άνδρες μπορεί να έχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη. Το σύνδρομο Lynch μπορεί επίσης να αναφέρεται ως σύνδρομο κληρονομικού μη πολυποδιασικού καρκίνου του παχέος εντέρου (HNPCC).

Σύνδρομο οικογενής αδενωματώδους πολυποδίασης (FAP).

Το FAP, ένας τύπος συνδρόμου γαστρεντερικής πολυποδίασης, προκαλείται από παθογενετικές παραλλαγές στο γονίδιο APC. Οι άνδρες και οι γυναίκες με FAP έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν πολλαπλούς (συχνά από 100 έως 1.000) πολύποδες του παχέος εντέρου, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου. Τα άτομα με FAP μπορούν επίσης να αναπτύξουν πολύποδες στο στομάχι, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στομάχου. Ο κίνδυνος καρκίνου σε άτομα με FAP είναι επίσης αυξημένος για το λεπτό έντερο, το πάγκρεας, τον θυρεοειδή, το ήπαρ, τον εγκέφαλο και τα επινεφρίδια. Μπορεί επίσης να αναπτύξουν όγκους των μαλακών μορίων, γνωστούς ως δεσμοειδείς όγκους.

Σύνδρομο Li-Fraumeni (LFS).

Το σύνδρομο Li-Fraumeni προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο TP53. Οι άνδρες και οι γυναίκες με το σύνδρομο Li-Fraumeni έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης πολλαπλών διαφορετικών τύπων καρκίνου. Οι καρκίνοι που εμφανίζονται συχνότερα σε άτομα με LFS είναι ο καρκίνος του γυναικείου μαστού, τα σαρκώματα των οστών ή των μαλακών μορίων, οι όγκοι του εγκεφάλου και ο καρκίνος των επινεφριδίων. Αυτοί οι καρκίνοι μπορούν συχνά να αναπτυχθούν σε παιδιά. Τα άτομα με LFS έχουν επίσης υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν περισσότερους από έναν καρκίνους σε σύγκριση με άλλα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου.

Σύνδρομο Peutz-Jeghers (PJS).

Το PJS προκαλείται από παθογόνες παραλλαγές στο γονίδιο STK11 (επίσης γνωστό ως γονίδιο LKB1). Οι άνδρες και οι γυναίκες με PJS έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο στο παχύ έντερο και το ορθό, το στομάχι, το λεπτό έντερο, το πάγκρεας και τους πνεύμονες. Οι γυναίκες έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, της μήτρας, των ωοθηκών και του τραχήλου της μήτρας. Οι άνδρες έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου των όρχεων.