Γιατί ο καρκίνος του πνεύμονα αυξάνεται στους μη καπνιστές (σε αυτούς που δεν κάπνισαν ποτέ στη ζωή τους);

Ο λόγος για τον οποίο ο καρκίνος του πνεύμονα αυξάνεται στους μη καπνιστές, ιδίως στις νεαρές γυναίκες, δεν είναι σαφής. Ωστόσο, έχουμε κάποια ιδέα για το τι είναι αυτό που δεν προκαλεί την αύξηση, καθώς και για τους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να παίζουν ρόλο αλλά δεν εξηγούν πλήρως γιατί τα ποσοστά αυξάνονται (όπως η γενετική προδιάθεση).

Δυστυχώς, το στίγμα του καρκίνου του πνεύμονα ως “ασθένειας του καπνιστή” και η σχετική έλλειψη χρηματοδότησης σε σύγκριση με άλλους κοινούς καρκίνους, αφήνουν αναπάντητα κρίσιμα ερωτήματα. Υπάρχουν, ωστόσο, παράγοντες κινδύνου που έχουν ουσιαστικά αποκλειστεί και πολλές πιθανές αιτίες χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

Ο καρκίνος του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνισαν ποτέ στη ζωή τους αυξάνεται

Εδώ και αρκετά χρόνια, οι γιατροί παρατηρούν ότι όπως φαίνεται αυξάνεται ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα σε άτομα που δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Ο μέσος όρος ηλικίας για τον καρκίνο του πνεύμονα είναι τα 71 έτη, αλλά οι ομάδες υποστήριξης άρχισαν να γεμίζουν με νέους γονείς που αντιμετωπίζουν τον καρκίνο του πνεύμονα, ακόμη και γυναίκες που διαγνώστηκαν ενώ ήταν έγκυες.

Μελέτες έχουν πλέον επιβεβαιώσει ότι αυτή η εικόνα επιβεβαιώνεται από γεγονότα. Ένα σημαντικό μέρος αυτής της αύξησης έλαβε χώρα από το 1990 έως σήμερα, αν και μια μικρή έρευνα δείχνει ότι αυτό συνέβαινε για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Το πρώτο σχόλιο που κάνουν πολλοί άνθρωποι όταν ακούνε για την αύξηση του ποσοστού του καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνισαν ποτέ είναι ότι αυτό πρέπει να οφείλεται στην αναλογία. Καθώς τα ποσοστά του καπνίσματος μειώνονται, ίσως το ποσοστό των ανθρώπων που δεν κάπνιζαν ποτέ να αυξάνεται. Και πάλι, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι δεν πρόκειται για πρόβλημα αναλογίας και ότι πρόκειται για πραγματική αύξηση.

Άνθρωποι που δεν κάπνισαν ποτέ στη ζωή τους vs. μη καπνιστές. Ορισμός

Κατά την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας είναι σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ των μη καπνιστών και των ατόμων που δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Ο όρος μη καπνιστές περιλαμβάνει τόσο τα άτομα που δεν έχουν καπνίσει ποτέ όσο και τους πρώην καπνιστές, εκείνους που κάποτε κάπνιζαν αλλά μπορεί να το έχουν κόψει εδώ και καιρό. Σήμερα, η πλειονότητα των ατόμων που αναπτύσσουν μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα είναι μη καπνιστές- έχουν κόψει το κάπνισμα ή δεν έχουν καπνίσει ποτέ.

Αντίθετα, ο ορισμός του ανθρώπου που δεν έχει καπνίσει ποτέ είναι αυτός που έχει καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη διάρκεια της ζωής του. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου το 20% των γυναικών που αναπτύσσουν καρκίνο του πνεύμονα είναι γυναίκες που δεν έχουν καπνίσει ποτέ, ενώ ο αριθμός αυτός αυξάνεται σε πάνω από 50% παγκοσμίως.

Τα στατιστικά στοιχεία

Αρκετές μελέτες έχουν πλέον τεκμηριώσει το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό καρκίνου του πνεύμονα στους ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ. Μια μελέτη του 2017 που δημοσιεύθηκε στο Journal of the National Cancer Institute διαπίστωσε αυτό που φαίνεται να είναι μια πραγματική αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα στους ανθρώπους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ.

Οι ερευνητές εξέτασαν τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνιζαν ποτέ σε τρία διαφορετικά κέντρα καρκίνου στις ΗΠΑ.

Η επίπτωση του καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές αυξήθηκε από 8% την περίοδο μεταξύ 1990 και 1995, σε 14,9% την περίοδο μεταξύ 2011 και 2013.

Η αύξηση αυτή δεν θεωρείται ότι οφείλεται σε αυξημένο ποσοστό των ατόμων που δεν κάπνισαν ποτέ σε σχέση με τους καπνιστές/πρώην καπνιστές.

Οι νεαρές ενήλικες γυναίκες που δεν καπνισαν ποτέ:

Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές που δεν έχουν καπνίσει ποτέ παρατηρείται συχνότερα στις γυναίκες, με 17,5% να είναι γυναίκες έναντι του 6,9% των ανδρών. Αυτή η διαφορά δεν παρατηρήθηκε μεταξύ των ατόμων με μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα.

Νέοι ενήλικες: Μια ακόμη διαφορά που παρατηρήθηκε σε αυτή τη μελέτη (και είχε παρατηρηθεί και στο παρελθόν) ήταν ότι ο καρκίνος του πνεύμονα σε μη καπνιστές που δεν είχαν ποτέ καπνίσει έτεινε να εμφανίζεται σε νεότερη ηλικία από ό,τι ο καρκίνος του πνεύμονα που εμφανίστηκε σε καπνιστές ή πρώην καπνιστές.

Παρόμοια ευρήματα στο Ηνωμένο Βασίλειο

Μια μελέτη του 2017 στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπίστωσε επίσης πραγματική αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνισαν ποτέ. Κατά τη διάρκεια μιας εξαετούς περιόδου, παρατηρήθηκε υπερδιπλασιασμός της ετήσιας συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές, με αύξηση από 13% το 2008 σε 28% το 2014.

Ομοίως με τη μελέτη στις ΗΠΑ, η αύξηση αυτή δεν οφειλόταν απλώς σε αυξημένο ποσοστό των μη καπνιστών, αλλά σε πραγματική αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων.

Ενδέχεται τα ποσοστά να αυξάνονται εδώ και πολλά χρόνια

Παρότι η αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές θεωρείται αρκετά πρόσφατη, με τη μεγαλύτερη αύξηση από το 2000 και μετά, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η αύξηση ξεκίνησε πολύ πριν από αυτό το χρονικό διάστημα.

Μια μελέτη του 1979 που δημοσιεύθηκε στο Journal of the National Cancer Institute εξέτασε τη συχνότητα εμφάνισης στους μη καπνιστές μεταξύ 1914 και 1968. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσον αφορά τους λευκούς άνδρες ηλικίας μεταξύ 35 και 84 ετών, η επίπτωση στους μη καπνιστές που δεν είχαν καπνίσει ποτέ αυξήθηκε κατά 15 φορές, ενώ η σχετική αύξηση μεταξύ των ηλικιών 65 και 84 ετών αυξήθηκε κατά 30 φορές.

Για τις λευκές γυναίκες μεταξύ των 35 και 84 ετών, η αύξηση ήταν επταπλάσια.

Μέρος της αύξησης πριν από το 1935 θεωρείται ότι σχετίζεται με τις διαγνωστικές μεθόδους, αλλά και πάλι παρατηρήθηκε αύξηση.

Ορισμένες άλλες μελέτες είχαν προηγουμένως σημειώσει αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα και σε όσους δεν κάπνιζαν ποτέ. Σουηδική μελέτη διαπίστωσε ότι ο καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές αυξήθηκε από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990.

Μια αμερικανική μελέτη περίπου την ίδια εποχή διαπίστωσε επίσης αύξηση, με τον καρκίνο του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνιζαν ποτέ να είναι πιο διαδεδομένος στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 απ’ ό,τι στη δεκαετία του 1960. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, αυτό ήταν στατιστικά σημαντικό μόνο στις γυναίκες.

Εξετάζοντας τις αιτίες

Ενώ υπάρχουν εικασίες σχετικά με την αύξηση του καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές, υπάρχουν λίγες αξιόπιστες απαντήσεις όσον αφορά τις πιθανές αιτίες.

Καθώς η ευαισθητοποίηση αυξάνεται και όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι ο καρκίνος του πνεύμονα μπορεί και συμβαίνει σε οποιονδήποτε έχει πνεύμονες, είναι πιθανό ότι οι πιθανές αιτίες θα αξιολογηθούν σε μεγαλύτερο βάθος.

Μέχρι τότε, είναι σημαντικό να εξετάσουμε προσεκτικά τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτή την αύξηση. Εξάλλου, οι άνθρωποι διαγιγνώσκονται τώρα και μπορεί να μην έχουμε αυτά τα δεδομένα για αρκετές ακόμη δεκαετίες.

Κατά την εξέταση των παραγόντων κινδύνου, είναι χρήσιμο να κατανοήσουμε ότι ο καρκίνος του πνεύμονα σε όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ είναι μια διαφορετική ασθένεια από πολλές απόψεις.

Οι άνθρωποι που δεν έχουν καπνίσει ποτέ είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν στοχεύσιμες μεταλλάξεις (όπως EGFR, ALK, ROS1 και άλλα) σε ποσοστό περίπου 75%, σε σύγκριση με το 15% έως 20% περίπου στους καπνιστές.

Τα άτομα που έχουν καπνίσει είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν μεταλλάξεις KRAS ή TP53.

Η καλύτερη κατανόηση της γονιδιωματικής του καρκίνου του πνεύμονα από εξετάσεις όπως η αλληλούχιση επόμενης γενιάς (προσδιορισμός αλληλουχίας) και οι μελέτες συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος πιθανόν να αναδείξουν περαιτέρω διαφορές μεταξύ του καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ και του καρκίνου σε καπνιστές. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι οι καρκινογόνες ουσίες του καπνού συνδέονται με μεταλλάξεις KRAS.

Παράγοντες που είναι απίθανο να ευθύνονται για αυτήν την αύξηση

Ένα καλό πρώτο βήμα για την εξέταση των πιθανών αιτιών του αυξανόμενου ποσοστού καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές είναι να εξετάσουμε το τι ΔΕΝ ευθύνεται. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που δεν μπορούν να εξηγήσουν την αύξηση.

• Κρυφοί καπνιστές

Μια πιθανή αιτία για την αύξηση του ποσοστού καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν κάπνισαν ποτέ είναι η λανθασμένη δήλωση (εάν οι άνθρωποι ήταν καπνιστές αλλά ισχυρίζονταν ότι δεν ήταν).

Αυτό όχι μόνο δεν ταιριάζει με τις παραπάνω μελέτες (τα ποσοστά αυξήθηκαν στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα αλλά όχι στον μικροκυτταρικό), αλλά οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα χαρακτηριστικά των όγκων στους μη καπνιστές διέφεραν από εκείνα των καπνιστών.

Ακόμη και αν οι μη καπνιστές στις μελέτες αυτές ήταν κυρίως κρυφοί καπνιστές, υπάρχει ένα ακόμη πρόβλημα με τη συγκεκριμένη εξήγηση. Οι μη καπνιστές είναι πιο πιθανό να διαγνωστούν σε νεότερη ηλικία από ό,τι οι καπνιστές.

Η λανθάνουσα περίοδος (το χρονικό διάστημα μεταξύ της έκθεσης σε ένα καρκινογόνο και της ανάπτυξης καρκίνου) είναι τέτοια που ο μέσος όρος διάγνωσης του καρκίνου του πνεύμονα είναι η ηλικία των 71 ετών. Για να είναι υπεύθυνο το κρυφό κάπνισμα, πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους θα έπρεπε να έχουν αρχίσει το κρυφό κάπνισμα από μικρά παιδιά ή ακόμη και μέσα στη μήτρα.

• Παθητικό κάπνισμα

Τα άτομα στην ομάδα που δεν κάπνισαν ποτέ δεν ισχυρίστηκαν μόνο χαμηλότερα ποσοστά έκθεσης στο παθητικό κάπνισμα, αλλά το ποσοστό έκθεσης στο παθητικό κάπνισμα μειώνεται επίσης λόγω των λιγότερων ανθρώπων που καπνίζουν και των αυστηρότερων κανονισμών για το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους. Έρευνες τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία που εξέτασαν τον καρκίνο του πνεύμονα σε άτομα που δεν κάπνισαν ποτέ διαπίστωσαν, επιπλέον, ότι η μεταλλακτική υπογραφή (οι τύποι των επίκτητων μεταλλάξεων στα καρκινικά κύτταρα) δεν ταίριαζε με το παθητικό κάπνισμα.

• Παχυσαρκία

Πρόσφατες ανησυχητικές στατιστικές διαπίστωσαν ότι διάφοροι τύποι καρκίνου αυξάνονται στους νεαρούς ενήλικες. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους τύπους καρκίνου που επισημάνθηκαν, ο καρκίνος του πνεύμονα δεν θεωρείται καρκίνος που σχετίζεται με την παχυσαρκία και η παχυσαρκία αναφέρθηκε ότι σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.

Πιθανές αιτίες και παράγοντες κινδύνου

Υπάρχουν διάφορες πιθανές αιτίες του καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν καπνίζουν ποτέ. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι τρέχουσες εκτιμήσεις των παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές έχουν ως εξής:

• Παθητικό κάπνισμα (περίπου 15%)
• Επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνους παράγοντες (περίπου 20,5% στους άνδρες και 4,3% στις γυναίκες)
• Ρύπανση σε εξωτερικούς χώρους (περίπου 8%)
• Ιατρική ακτινοβολία (0,8%)
• Έκθεση σε ραδόνιο (0,5%)

Αυτό διαφέρει από τους αριθμούς που αναφέρει η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA), στην οποία το ραδόνιο αναφέρεται ως η υπ’ αριθμόν ένα αιτία καρκίνου του πνεύμονα σε όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ.

Έχουν επίσης προσδιοριστεί και άλλοι παράγοντες κινδύνου, όπως το οικογενειακό ιστορικό της νόσου/γενετική, άλλες πνευμονικές παθήσεις (άσθμα, φυματίωση, ΧΑΠ), αυτοάνοσα νοσήματα, ρύπανση του αέρα εσωτερικών χώρων (καπνοί από το μαγείρεμα και προϊόντα καθαρισμού), υπερβολική έκθεση σε οιστρογόνα, διατροφικοί παράγοντες και HPV.

Είναι χρήσιμο να εξετάζουμε αυτούς τους παράγοντες κινδύνου όταν αναλογιζόμαστε το ερώτημα που θέτουμε, αλλά υπάρχει και ένα άλλο ερώτημα που πρέπει να εξετάζεται ταυτόχρονα και σπάνια τίθεται:

Ένα κρίσιμο ερώτημα κατά την εξέταση των αιτιών

Μεταξύ των πιθανών παραγόντων κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα σε όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ, υπάρχουν κάποιοι που θα μπορούσαν να συσχετιστούν με αύξηση των ποσοστών της νόσου;

Είναι σημαντικό να έχουμε αυτό το ερώτημα κατά νου καθώς διερευνούμε τις πιθανές αιτίες, ξεκινώντας με έναν παράγοντα κινδύνου που συχνά αναφέρεται ως πιθανή απάντηση: τη γενετική προδιάθεση.

Κοιτάζοντας προς το μέλλον

Επί του παρόντος, οι περισσότεροι καρκίνοι του πνεύμονα σε όσους δεν έχουν καπνίσει ποτέ δεν μπορούν να συνδεθούν σαφώς με περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου.

• Το κυνήγι των περιβαλλοντικών καρκινογόνων παραγόντων

Τώρα που γνωρίζουμε περισσότερα για τη μοναδική μεταλλαξιακή υπογραφή του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές, θα είναι ευκολότερο να αξιολογήσουμε τις πιθανές αιτίες, και ορισμένοι ερευνητές επικεντρώνονται ακριβώς σε αυτό το ζήτημα. Για παράδειγμα, η Dr. Alice Berger στο Fred Hutchinson Cancer Center στο Σιάτλ έλαβε πρόσφατα επιχορήγηση για τη μελέτη αυτού του τομέα.

• Βρίσκοντας απαντήσεις

Υπάρχουν πολλά ακόμη βήματα που μπορούν να γίνουν, και η επιδημιολογική έρευνα είναι επιτακτικά αναγκαία για την αντιμετώπιση αυτής της αυξανόμενης τάσης. Η εξέταση άλλων καρκίνων που αυξάνονται και τυχόν συσχετίσεων είναι ένα πρώτο βήμα.

Για παράδειγμα, το πολλαπλό μυέλωμα, ένας καρκίνος που συχνά θεωρείται ότι έχει σε μεγάλο βαθμό περιβαλλοντική αιτιολογία, έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, μεταξύ άλλων και σε επαγγέλματα όπως οι αρτοποιοί, οι σεφ ζαχαροπλαστικής και οι αισθητικοί. Χρειάζονται περισσότερες έρευνες για να εξεταστεί ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίζουν ουσίες όπως οι χλωριωμένοι διαλύτες, τα φυτοφάρμακα κ.λπ.