ΔΕΠΥ: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας

Τι είναι η ΔΕΠΥ;

Η ΔΕΠΥ είναι μια εγκεφαλική διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο παρακολουθεί, κάθεται ακίνητο και ελέγχει τη συμπεριφορά του.

Παρατηρείται σε παιδιά και εφήβους και μπορεί να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή του ατόμου.

Η ΔΕΠΥ είναι η πιο συχνά διαγνωσμένη ψυχική διαταραχή στα παιδιά.

Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να την εκδηλώσουν σε σχέση με τα κορίτσια.

Συνήθως εντοπίζεται κατά τη διάρκεια των πρώτων σχολικών ετών, όταν ένα παιδί αρχίζει να έχει προβλήματα προσοχής.

Η ΔΕΠΥ εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού, και την τελευταία 5ετία έχουν ενταθεί οι προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, αναφορικά με τη διαταραχή, από διάφορες επιστημονικές ομάδες και φορείς.

Παρά το γεγονός ωστόσο πως η ΔΕΠΥ αποτελεί μια από τις πιο μελετημένες και τεκμηριωμένες παιδοψυχιατρικές διαταραχές παγκοσμίως, έχει συγχρόνως προκαλέσει πολλές συζητήσεις και εξακολουθεί να υποδιαγιγνώσκεται σε πολλές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Η ΔΕΠΥ δεν μπορεί να προληφθεί ή να θεραπευτεί.

Αλλά ο έγκαιρος εντοπισμός της, καθώς και η εφαρμογή ενός καλού σχεδίου θεραπείας και εκπαίδευσης, μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί ή έναν ενήλικα με ΔΕΠΥ να διαχειριστεί τα συμπτώματά του.

Συμπτώματα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)

Συμπτώματα στα παιδιά

Τα συμπτώματα ομαδοποιούνται σε τρεις τύπους:

Διάσπαση προσοχής. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ:

• Αποσπάται εύκολα η προσοχή του.
• Δεν ακολουθεί τις οδηγίες ή δεν ολοκληρώνει τις εργασίες του
• Δεν φαίνεται να ακούει
• Δεν προσέχει και κάνει επιπόλαια λάθη
• Παραβλέπει τις καθημερινές δραστηριότητες
• Έχει προβλήματα στην οργάνωση των καθημερινών εργασιών
• Δεν του αρέσει να κάνει πράγματα που απαιτούν να κάθεται ακίνητο.
• Συχνά χάνει πράγματα
• Έχει την τάση να ονειροπολεί

Παρορμητικότητα και Υπερκινητικότητα. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ:

• Συχνά στριφογυρνάει, χοροπηδάει ή αναπηδάει όταν κάθεται
• Δεν μένει καθιστό
• Δυσκολεύεται να παίξει ήσυχα
• Κινείται συνεχώς, όπως για παράδειγμα τρέχει ή σκαρφαλώνει σε πράγματα. (Στους εφήβους και τους ενήλικες, αυτό περιγράφεται πιο συχνά ως ανησυχία).
• Μιλάει υπερβολικά
• Είναι πάντα “εν κινήσει”, σαν να “έχει κινητήρα”
• Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του
• Λέει ασυναρτησίες σε απαντήσεις
• Διακόπτει τους άλλους

Συνδυαστικά τα πιο πάνω. 

Συμπτώματα στους ενήλικες

Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ μπορεί να αλλάξουν καθώς το άτομο μεγαλώνει. Σε αυτά περιλαμβάνονται:

• Συχνή αργοπορία
• Το ότι το άτομο ξεχνάει πράγματα
• Άγχος
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Προβλήματα στην εργασία
• Προβλήματα στον έλεγχο του θυμού
• Παρορμητικότητα
• Κατάχρηση ουσιών ή εθισμός σε ουσίες
• Προβλήματα στην οργάνωση
• Αναβλητικότητα
• Εύκολη απογοήτευση
• Το ότι βαριέται εύκολα
• Προβλήματα συγκέντρωσης κατά την ανάγνωση
• Μεταβολές της διάθεσης
• Κατάθλιψη
• Προβλήματα στις σχέσεις

Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ ή ΔΕΠ)

«Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής»  είναι η παλιά ονομασία της ΔΕΠΥ. Άλλαξε επίσημα τη δεκαετία του 1990.

Ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν και τις δύο ονομασίες για να μιλήσουν για τη συγκεκριμένη πάθηση.

Τα αίτια της ΔΕΠΥ

Οι ειδικοί δεν είναι σίγουροι για το τι προκαλεί τη ΔΕΠΥ. Διάφορα πράγματα μπορεί να οδηγήσουν σε αυτήν, όπως:

• Γονίδια. Η ΔΕΠΥ παρουσιάζει κληρονομικότητα.
• Χημικές ουσίες. Οι χημικές ουσίες του εγκεφάλου στα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να μην είναι σε ισορροπία.
• Αλλαγές στον εγκέφαλο. Οι περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την προσοχή είναι λιγότερο ενεργές στα παιδιά με ΔΕΠΥ.
• Διατροφή, λοιμώξεις, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ και κατάχρηση ουσιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αυτά τα πράγματα μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου του μωρού.
• Τοξίνες, όπως ο μόλυβδος. Μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου ενός παιδιού.
• Εγκεφαλική βλάβη ή εγκεφαλική διαταραχή. Η βλάβη στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου, που ονομάζεται μετωπιαίος λοβός, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στον έλεγχο των παρορμήσεων και των συναισθημάτων.

Η ζάχαρη δεν προκαλεί ΔΕΠΥ. Η ΔΕΠΥ επίσης δεν προκαλείται από την πολλή τηλεόραση, το άγχος στο σπίτι, τα κακά σχολεία ή τις τροφικές αλλεργίες.

Διάγνωση και εξετάσεις για την ΔΕΠΥ

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ μπορεί να είναι δύσκολη, ιδίως στα παιδιά. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εξέταση που να την εντοπίζει.

Οι γιατροί διαγιγνώσκουν τη ΔΕΠΥ σε παιδιά και εφήβους αφού συζητήσουν εκτενώς τα συμπτώματα με το παιδί, τους γονείς και τους δασκάλους και στη συνέχεια παρατηρήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού.

Οι γιατροί χρησιμοποιούν τις κατευθυντήριες γραμμές της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, οι οποίες βασίζονται στο πόσα συμπτώματα έχει ένα άτομο και πόσο καιρό τα έχει.

Θα αποκλείσουν επίσης άλλες καταστάσεις που μπορεί να προκαλούν τα συμπτώματα, όπως παθήσεις της υγείας ή προβλήματα στην καθημερινή ζωή.

Για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση της ΔΕΠΥ ή των μαθησιακών διαφορών, το παιδί μπορεί να υποβληθεί σε μια σειρά εξετάσεων για να ελεγχθεί η νευρολογική και ψυχολογική του κατάσταση.

Οι εξετάσεις θα πρέπει να γίνονται από παιδίατρο ή παιδοψυχίατρο με εμπειρία στη διάγνωση και τη θεραπεία της ΔΕΠΥ.

Ο γιατρός πρωτοβάθμιας περίθαλψης μπορεί να σας παραπέμψει σε έναν ειδικό, όπως ψυχίατρο, ψυχολόγο ή ψυχοθεραπευτή.

Οι εξετάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Ιατρικό και κοινωνικό ιστορικό τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας.
• Φυσική εξέταση και νευρολογική αξιολόγηση που περιλαμβάνει έλεγχο της όρασης, της ακοής και των λεκτικών και κινητικών δεξιοτήτων. Μπορεί να γίνουν περισσότερες εξετάσεις εάν η υπερκινητικότητα μπορεί να σχετίζεται με κάποιο άλλο σωματικό πρόβλημα.
• Αξιολόγηση της νοημοσύνης, των ικανοτήτων, των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ή των δεξιοτήτων της επεξεργασίας. Αυτές γίνονται συχνά με τη συμβολή των γονέων και των εκπαιδευτικών, εάν το παιδί είναι σε σχολική ηλικία.
• Μία εξέταση που ονομάζεται Σύστημα Νευροψυχιατρικής Βοήθειας Αξιολόγησης με βάση το ΗΕΓ (NEBA), το οποίο μετρά τα εγκεφαλικά κύματα θήτα και βήτα. Η αναλογία θήτα/β έχει αποδειχθεί ότι είναι υψηλότερη σε παιδιά και εφήβους με ΔΕΠΥ από ό,τι σε παιδιά χωρίς αυτή.

Θεραπεία της ΔΕΠΥ

Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ.

Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι για πολλά παιδιά, ο καλύτερος τρόπος για τη διαχείριση των συμπτωμάτων είναι μια πολύπλευρη προσέγγιση.

Αυτή περιλαμβάνει διάφορες μεθόδους θεραπείας που εφαρμόζονται από κοινού.

Πολλά συμπτώματα της ΔΕΠΥ μπορούν να αντιμετωπιστούν με φαρμακευτική αγωγή και θεραπεία.

Η στενή συνεργασία μεταξύ θεραπευτών, γιατρών, εκπαιδευτικών και γονέων είναι πολύ σημαντική.

Φαρμακευτική Αγωγή

Αν και υπάρχει διαμάχη σχετικά με την πιθανή υπερβολική χρήση τους, τα διεγερτικά είναι τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ.

Μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο της υπερκινητικής και παρορμητικής συμπεριφοράς και στη βελτίωση της προσοχής.

Επιδρούν στις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, όπως η ντοπαμίνη, που μπορεί να επιδεινώσουν την παρορμητική συμπεριφορά.

Σε αυτά περιλαμβάνονται τα εξής:

– Αμφεταμίνη

– Δεξμεθυλοφαινιδάτη

– Δεξτροαμφεταμίνη

– Λισδεξαμφεταμίνη

– Μεθυλφαινιδάτη

Τα διεγερτικά φάρμακα δεν είναι αποτελεσματικά για όλους όσους πάσχουν από ΔΕΠΥ.

Τα άτομα ηλικίας άνω των 6 ετών μπορούν να λαμβάνουν μη διεγερτικά φάρμακα όπως:

Ατομοξετίνη (Strattera)

Κλονιδίνη (Catapres, Kapvay)

Γουανφασίνη (Intuniv)

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γιατροί μπορεί να συνταγογραφήσουν αντικαταθλιπτικά, όπως φάρμακα που ονομάζονται SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (5-HT)), βουπροπιόνη (Wellbutrin) ή βενλαφαξίνη (Effexor).

Οι παρενέργειες των φαρμάκων για τη ΔΕΠΥ μπορεί να περιλαμβάνουν:

– Άγχος

– Απώλεια της όρεξης

– Κόπωση

– Κακή διάθεση

– Προβλήματα στον ύπνο

– Αποχρωματισμό του δέρματος (με κηλίδες)

– Αναστατωμένο στομάχι

– Πονοκέφαλο

Οι περισσότερες παρενέργειες είναι ήσσονος σημασίας και βελτιώνονται με τον καιρό.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γιατροί μπορούν να μειώσουν τη δοσολογία του φαρμάκου για να απαλύνουν τις παρενέργειες.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, τα διεγερτικά μπορεί να έχουν πιο σοβαρές παρενέργειες.

Για παράδειγμα, ορισμένα συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών προβλημάτων και θανάτου σε παιδιά με καρδιοπάθειες.

Μπορεί επίσης να επιδεινώσουν ψυχιατρικές καταστάσεις όπως η κατάθλιψη ή το άγχος ή να προκαλέσουν ψυχωτική αντίδραση.

Πριν το παιδί σας αρχίσει να παίρνει ένα φάρμακο για τη ΔΕΠΥ, μιλήστε με τον γιατρό σας για τους κινδύνους και τα οφέλη που συνεπάγεται η λήψη του.

Να θυμάστε ότι ενδέχεται να χρειαστεί κάποια δοκιμαστική περίοδος για να βρείτε το σωστό φάρμακο και τη σωστή δόση.

Ψυχοθεραπεία

Αυτές οι θεραπείες επικεντρώνονται στην αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου.

Ξεκινώντας η ειδική αγωγή βοηθά το παιδί να μαθαίνει στο σχολείο.

Η ύπαρξη μίας δομής και μίας ρουτίνας μπορεί να βοηθήσει πολύ τα παιδιά με ΔΕΠΥ.

Η τροποποίηση της συμπεριφοράς διδάσκει τρόπους αντικατάστασης των κακών συμπεριφορών με καλές.

Ενημερώστε το παιδί σας για το τι συμπεριφορά περιμένετε από αυτό. Θέστε απλούς, σαφείς κανόνες.

Όταν χάνει τον έλεγχο, βάλτε το να αντιμετωπίσει τις συνέπειες που έχετε ορίσει, όπως η τιμωρία ή η απώλεια προνομίων.

Παρακολουθήστε την καλή συμπεριφορά.

Όταν συγκρατεί τις παρορμήσεις του, επιβραβεύστε το.

– Η ψυχοθεραπεία (συμβουλευτική) μπορεί να βοηθήσει κάποιον με ΔΕΠΥ να διδαχθεί καλύτερους τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων και της αγανάκτησής του. Θα μπορούσε να βοηθήσει στη βελτίωση της αυτοεκτίμησής του.

Η συμβουλευτική μπορεί επίσης να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας να κατανοήσουν καλύτερα ένα παιδί ή έναν ενήλικα με ΔΕΠΥ.

– Η εκπαίδευση σε θέματα κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να διδάξει συμπεριφορές, όπως το να παίρνει κανείς σειρά και να μοιράζεται πράγματα.

Ιατροτεχνικός εξοπλισμός

Το 2019 ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων επέτρεψε την κυκλοφορία του πρώτου ιατροτεχνολογικού προϊόντος για τη θεραπεία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).

Η συσκευή που χορηγείται μόνο με ιατρική συνταγή και ονομάζεται Σύστημα εξωτερικής διέγερσης του τριδύμου νεύρου (eTNS) Monarch, ενδείκνυται για ασθενείς ηλικίας 7 έως 12 ετών που δεν λαμβάνουν επί του παρόντος συνταγογραφούμενα φάρμακα για τη ΔΕΠΥ και είναι η πρώτη μη φαρμακευτική θεραπεία για τη ΔΕΠΥ που έλαβε άδεια κυκλοφορίας από τον FDA.

Η συσκευή που έχει μέγεθος κινητού τηλεφώνου παράγει έναν ηλεκτρικό παλμό χαμηλού επιπέδου και συνδέεται μέσω ενός καλωδίου με ένα μικρό επίθεμα που προσκολλάται στο μέτωπο του ασθενούς, ακριβώς πάνω από τα φρύδια, και θα πρέπει να το αισθάνεται κανείς σαν μυρμήγκιασμα στο δέρμα.

Το σύστημα παρέχει την ηλεκτρική διέγερση χαμηλού επιπέδου στους κλάδους του τριδύμου νεύρου, το οποίο στέλνει θεραπευτικά σήματα στα μέρη του εγκεφάλου που εκτιμάται ότι εμπλέκονται στη ΔΕΠΥ.

Μολονότι ο ακριβής μηχανισμός του eTNS δεν είναι ακόμη γνωστός, μελέτες με τη μέθοδο της νευροαπεικόνισης έχουν δείξει ότι το eTNS αυξάνει τη δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι γνωστό ότι είναι σημαντικές για τη ρύθμιση της προσοχής, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς.

Οι ομάδες υποστήριξης ατόμων με παρόμοια προβλήματα και ανάγκες μπορούν να σας βοηθήσουν να μάθετε περισσότερα για τη ΔΕΠΥ και πώς να διαχειριστείτε τα συμπτώματά σας.

Αυτές οι ομάδες είναι χρήσιμες για ενήλικες με ΔΕΠΥ ή γονείς παιδιών με ΔΕΠΥ.

Εκπαίδευση και ΔΕΠΥ

Η εκπαίδευση των γονέων σχετικά με τη διαταραχή και τη διαχείρισή της είναι ένα άλλο σημαντικό μέρος της θεραπείας της ΔΕΠΥ.

Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει την εκμάθηση γονικών δεξιοτήτων που θα βοηθήσουν το παιδί να διαχειριστεί τη συμπεριφορά του.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να εμπλέκεται ολόκληρη η οικογένεια του παιδιού.

Φυσικές Θεραπείες

Τα συμπληρώματα διατροφής με ωμέγα-3 λιπαρά έχουν παρουσιάσει ορισμένα οφέλη για τα άτομα που πάσχουν από ΔΕΠΥ.

Μερικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν επίσης να βοηθήσουν εσάς ή το παιδί σας να διαχειριστείτε τα συμπτώματα:

Τρώτε υγιεινά (η εξασφαλίστε υγιεινή διατροφή για το παιδί σας) καταναλώνοντας πολλά φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και άπαχη πρωτεΐνη.

Επιδιώξτε καθημερινή άσκηση. Μελέτες διαπιστώνουν ότι η άσκηση βοηθά στον έλεγχο των παρορμήσεων και άλλων προβλημάτων συμπεριφοράς στα παιδιά με ΔΕΠΥ.

Σκεφτείτε να γράψετε το παιδί σας σε μια αθλητική ομάδα, όπως μπάσκετ ή ποδόσφαιρο.

Η ενασχόληση με κάποιο άθλημα δεν προσφέρει στα παιδιά μόνο άσκηση, αλλά τους διδάσκει και σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες, όπως το πώς να ακολουθούν κανόνες και να ακολουθούν τη σειρά τους.

Περιορίστε τον χρόνο που αφιερώνετε (ή αφιερώνει το παιδί σας) στις ηλεκτρονικές συσκευές.

Ο καλός και χορταστικός ύπνος είναι πολύ σημαντικός.

Απλοποιήστε το δωμάτιο του παιδιού σας για να μειώσετε τους περισπασμούς, όπως είναι τα παιχνίδια, και βελτιώστε την οργάνωση του χώρου.

Είναι φυσιολογικό να νιώθετε απογοήτευση όταν μεγαλώνετε ένα παιδί με ΔΕΠΥ. Θα νιώσετε ότι έχετε περισσότερο τον έλεγχο αν συμμετέχετε ενεργά στη θεραπεία του παιδιού σας.

Ενδεχομένως να σας βοηθήσουν τα εξής:

• Να διατηρείτε ένα σαφές πρόγραμμα και μια σαφή ρουτίνα.
• Μιλήστε στο παιδί σας απλά και ειλικρινά για το τι περιμένετε από αυτό. Να κάνετε τις οδηγίες απλές και συγκεκριμένες (“Βούρτσισε τα δόντια σου. Και τώρα ντύσου.”) αντί για γενικές (“Ετοιμάσου για το σχολείο.”).
• Επικεντρωθείτε μόνο στο παιδί σας όταν του μιλάτε.
• Να αποτελείτε παράδειγμα ήρεμης, συγκεντρωμένης συμπεριφοράς.
• Να είστε συνεπείς ως προς το θέμα της πειθαρχίας και βεβαιωθείτε ότι και οι άλλοι φροντιστές ακολουθούν τις μεθόδους σας.
• Επιβραβεύστε την καλή συμπεριφορά.
• Ενισχύστε την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας. Λόγω του ότι μπορεί να δυσκολεύεται να επεξεργαστεί οδηγίες και άλλες πληροφορίες, είναι πιθανό να δέχεται συνεχώς διορθώσεις, με αποτέλεσμα να έχει κακή γνώμη για τον εαυτό του. Κάντε ό,τι μπορείτε για να ενισχύσετε την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας.
• Ενθαρρύνετε τα ξεχωριστά δυνατά σημεία του παιδιού σας, ιδιαίτερα στα αθλήματα και στις εξωσχολικές δραστηριότητες.
• Μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για τη ΔΕΠΥ και τις παρορμητικές συμπεριφορές.
• Διατηρήστε στενή επαφή με το γιατρό, τους δασκάλους και τους θεραπευτές του παιδιού σας.
• Γίνετε μέλος μιας ομάδας υποστήριξης για να ενημερωθείτε από άλλους γονείς που έχουν αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα.

Οι προοπτικές για την ΔΕΠΥ

Χωρίς θεραπεία, η ΔΕΠΥ είναι πιθανό να δυσχεράνει την αντιμετώπιση των προκλήσεων της καθημερινής ζωής.

Τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να μάθουν ή να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Οι ενήλικες μπορεί να έχουν προβλήματα με τις σχέσεις και τον εθισμό σε ουσίες.

Η διαταραχή θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε διακυμάνσεις της διάθεσης, σε κατάθλιψη, σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, σε διατροφικές διαταραχές, σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές και σε συγκρούσεις με το περιβάλλον.

Αλλά πολλοί άνθρωποι που έχουν ΔΕΠΥ ζουν μια ευτυχισμένη και πλήρη ζωή.

Η θεραπεία προσφέρει μεγάλη βοήθεια.

Είναι σημαντικό να παρακολουθείτε τα συμπτώματά σας και να επισκέπτεστε τακτικά το γιατρό σας.

Μερικές φορές, τα φάρμακα και οι θεραπείες που κάποτε ήταν αποτελεσματικές σταματούν να λειτουργούν.

Μπορεί να χρειαστεί να αλλάξετε το θεραπευτικό σας σχήμα.

Τα συμπτώματα ορισμένων ανθρώπων βελτιώνονται στην πρώιμη ενήλικη ζωή και ορισμένοι είναι σε θέση να σταματήσουν τη θεραπεία.