Η ακτινοθεραπεία είναι μια συνηθισμένη θεραπεία για τον καρκίνο που χρησιμοποιεί ακτινοβολία (συνήθως ακτίνες Χ υψηλής ισχύος) για να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα.
Η ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα ή παράλληλα με άλλες θεραπείες, όπως η χειρουργική επέμβαση ή η χημειοθεραπεία.
Οι ακτινοθεραπευτές ογκολόγοι είναι γιατροί που ειδικεύονται στην ακτινοθεραπεία. Ο ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος σας θα καθορίσει εάν η ακτινοθεραπεία θα σας ωφελήσει.
Εάν ναι, θα καθορίσει τον καλύτερο τύπο ακτινοθεραπείας για το είδος του καρκίνου που έχετε.
Σχεδιάζουν επίσης το σχέδιο ακτινοθεραπείας με τη δόση ακτινοβολίας που θα καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα χωρίς να βλάψει τους κοντινούς υγιείς ιστούς.
Ποιοι είναι οι τύποι ακτινοθεραπείας;
Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι ακτινοθεραπείας: η εξωτερική ακτινοθεραπεία (external beam radiation therapy EBRT) και η εσωτερική ακτινοθεραπεία. Και οι δύο τύποι δρουν καταστρέφοντας το DNA ενός καρκινικού κυττάρου.
Χωρίς τις οδηγίες του DNA που τους υποδεικνύουν πώς να αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν, τα καρκινικά κύτταρα πεθαίνουν και οι όγκοι συρρικνώνονται.
Εξωτερική ακτινοθεραπεία (EBRT)
Η θεραπεία με εξωτερική δέσμη ακτινοβολίας (EBRT) είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος ακτινοθεραπείας. Στην περίπτωση της EBRT, ένα μηχάνημα κατευθύνει δέσμες ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας προς τον όγκο.
Η ενέργεια μπορεί να είναι ακτίνες Χ ( το πιο συνηθισμένο), ηλεκτρόνια ή πρωτόνια. Η ακρίβεια είναι ζωτικής σημασίας όσον αφορά την εξωτερική ακτινοθεραπεία.
Ο ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος σας θα καταρτίσει ένα σχέδιο θεραπείας για να στοχεύσει τον όγκο με ακτινοβολία, αποφεύγοντας παράλληλα τον υγιή ιστό σας.
Υπάρχουν πολλές μορφές EBRT:
Η τρισδιάστατη σύμμορφη ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί αξονικές τομογραφίες και το λογισμικό του υπολογιστή για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου μοντέλου του όγκου. Χρησιμοποιώντας το μοντέλο ως οδηγό, το μηχάνημα κατευθύνει δέσμες ακτινοβολίας που στοχεύουν την περιοχή του καρκίνου, ενώ παράλληλα προστατεύουν τους υγιείς ιστούς.
Η ακτινοθεραπεία διαμορφωμένης έντασης (IMRT) είναι μια πιο προηγμένη μορφή ακτινοθεραπείας. Η IMRT χρησιμοποιεί πολλές δέσμες ακτινοβολίας που μεταβάλλουν την ένταση της δόσης. Η ακτινοθεραπεία διαμορφωμένης έντασης παρέχει υψηλότερη δόση ακτινοβολίας στον όγκο και χαμηλότερες δόσεις στον υγιή ιστό.
Η ακτινοθεραπεία με βάση το τόξο είναι μια μορφή IMRT. Κατευθύνει δέσμες ενέργειας ποικίλης έντασης σε ένα περιστροφικό μοτίβο που μοιάζει με τόξο. Αυτή η μέθοδος παρέχει ακτινοβολία ταχύτερα από την παραδοσιακή IMRT. Η θεραπεία με ογκομετρικό διαμορφωμένο τόξο (VMAT) και η τομοθεραπεία είναι δύο μορφές ακτινοθεραπείας με βάση το τόξο.
Η ακτινοθεραπεία με καθοδήγηση μέσω εικόνας (IGRT) είναι μια μορφή EBRT κατά την οποία το ακτινολογικό μηχάνημα λαμβάνει μια χαμηλής δόσης ακτινογραφία ή μια μίνι αξονική τομογραφία πριν από κάθε θεραπεία. Η εικόνα αυτή βοηθά στην ευθυγράμμιση του σημείου θεραπείας, με αποτέλεσμα την ακριβέστερη χορήγηση ακτινοβολίας.
Η σωματιδιακή θεραπεία χρησιμοποιεί ακτινοθεραπεία που αποτελείται από πρωτόνια αντί για φωτόνια (ακτίνες Χ). Για ορισμένα άτομα, τα πρωτόνια μπορούν να αποδώσουν την ίδια δόση ακτινοβολίας στον όγκο και να μειώσουν τη δόση ακτινοβολίας στους υγιείς ιστούς.
Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική, ή ακτινοχειρουργική με Gamma Knife, χρησιμοποιεί υψηλές δόσεις εστιασμένης ακτινοβολίας για την καταστροφή μικρών όγκων του εγκεφάλου με χειρουργική ακρίβεια. Σε αντίθεση με τη χειρουργική επέμβαση, δεν απαιτεί τομή. Συνήθως, αυτή η θεραπεία διαρκεί μία έως πέντε ημέρες.
Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT) χρησιμοποιεί υψηλές δόσεις εστιασμένης ακτινοβολίας για την καταστροφή όγκων εκτός του εγκεφάλου σας. Όπως και η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική, εξαλείφει τους όγκους με χειρουργική ακρίβεια αλλά χωρίς πραγματική χειρουργική επέμβαση.
Η διεγχειρητική ακτινοβολία (IORT) παρέχει ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης. Αφού αφαιρεθεί χειρουργικά ένας όγκος, η IORT καταστρέφει τυχόν εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα που δεν είναι ασφαλές να αφαιρεθούν χειρουργικά.
Εσωτερική ακτινοθεραπεία
Η εσωτερική ακτινοθεραπεία διοχετεύει ακτινοβολία στο εσωτερικό του σώματός σας, κοντά στα καρκινικά κύτταρα.
Αντιμετωπίζει μικρότερους όγκους στο κεφάλι, το λαιμό, το στήθος, τον τράχηλο της μήτρας, τη μήτρα ή τον προστάτη.
Μπορείτε να λάβετε εσωτερική ακτινοβολία μέσω μιας στερεάς πηγής ή σε υγρή μορφή:
Η βραχυθεραπεία εμφυτεύει μια στερεή ραδιενεργό πηγή μέσα ή δίπλα σε έναν όγκο. Η πηγή απελευθερώνει ακτινοβολία σε μια μικρή περιοχή προκειμένου να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα. Ορισμένα εμφυτεύματα απελευθερώνουν χαμηλές δόσεις για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα (εβδομάδες). Άλλα μπορεί να απελευθερώνουν υψηλές δόσεις για μικρότερα χρονικά διαστήματα (λεπτά). Ορισμένα εμφυτεύματα που χρησιμοποιούνται στη βραχυθεραπεία είναι προσωρινά. Άλλα παραμένουν στο σώμα σας για πάντα. Εν τέλει, σταματούν να απελευθερώνουν ακτινοβολία.
Η συστηματική θεραπεία στέλνει υγρό ραδιενεργό υλικό μέσω του αίματός σας για να βρει και να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα. Ορισμένες μορφές λαμβάνονται με κατάποση. Για άλλες, θα λάβετε μια ένεση μέσω μιας φλέβας (IV). Οι θεραπείες περιλαμβάνουν τη θεραπεία με ραδιονουκλίδια (ραδιοανοσοθεραπεία). Με τη ραδιοανοσοθεραπεία, μια ραδιενεργή πρωτεΐνη αναγνωρίζει συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα, προσκολλάται σε αυτά και στη συνέχεια απελευθερώνει ακτινοβολία για να τα σκοτώσει.
Γιατί χρησιμοποιείται η ακτινοθεραπεία;
Η ακτινοθεραπεία σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα, συρρικνώνει τους όγκους και ανακουφίζει τους ασθενείς από τα συμπτώματα του καρκίνου. Μπορεί να είναι η μοναδική σας θεραπεία ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για:
- Συρρίκνωση των όγκων πριν από άλλες θεραπείες για τον καρκίνο, όπως η χειρουργική επέμβαση (νεοεπικουρική θεραπεία).
- Να καταστρέψει τυχόν εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα μετά τη χειρουργική επέμβαση (επικουρική θεραπεία).
- Να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα που επανεμφανίζονται μετά από προηγούμενη θεραπεία.
Η ακτινοθεραπεία μπορεί επίσης να καταστρέψει καλοήθεις (μη καρκινικούς) όγκους που προκαλούν συμπτώματα.
Τι λαμβάνει χώρα πριν από την ακτινοθεραπεία;
Για την εσωτερική ακτινοθεραπεία, μπορεί να χρειαστείτε φυσική εξέταση και απεικονιστικές εξετάσεις.
Ο ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος σας θα σας εξηγήσει πώς μπορείτε να προετοιμαστείτε για την ημέρα της διαδικασίας με βάση τον τρόπο που θα λάβετε την ακτινοβολία.
Η εξωτερική ακτινοθεραπεία (EBRT) προϋποθέτει ένα ραντεβού σχεδιασμού που ονομάζεται προσομοίωση. Η προσομοίωση είναι το βήμα σχεδιασμού της θεραπείας που παραμετροποιεί τη θεραπεία σας.
Η προσομοίωση περιλαμβάνει:
- Το να παίρνετε τη θέση σας. Τοποθετείστε σε ένα τραπέζι ακριβώς όπως θα είστε κατά τη διάρκεια των συνεδριών θεραπείας. Η ομάδα ακτινοθεραπείας σας μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα καλούπι ή μια μάσκα για να συγκρατήσει το σώμα σας στη θέση του. Θα διασφαλιστεί ότι η ευθυγράμμισή σας είναι σωστή. Μπορεί να λάβετε προσωρινές ή μόνιμες σημάνσεις (μικροσκοπικές κουκκίδες) που δείχνουν ποια μέρη του σώματος πρέπει να λάβουν την ακτινοβολία.
- Λήψη τομογραφιών. Θα υποβληθείτε σε αξονική ή μαγνητική τομογραφία που δείχνει τη θέση του όγκου. Αυτές οι πληροφορίες θα βοηθήσουν την ομάδα θεραπείας σας να προσαρμόσει τις ακτίνες Χ που στοχεύουν τον όγκο, ενώ παράλληλα θα γλιτώσουν τους υγιείς ιστούς.
Η προσομοίωση επιτρέπει στον ογκολόγο σας να καθορίσει τη δόση της ακτινοβολίας και τον τρόπο με τον οποίο θα τη λάβετε.
Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας;
Η εσωτερική ακτινοθεραπεία γίνεται συνήθως σε ειδική αίθουσα θεραπείας στα εξωτερικά ιατρεία ή στο νοσοκομείο.
Ο ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος σας μπορεί να εισάγει το εμφύτευμα ακτινοβολίας χρησιμοποιώντας έναν μικρό εύκαμπτο σωλήνα που ονομάζεται καθετήρας. Για τη θεραπεία αυτή, θα λάβετε αναισθησία ώστε να μην αισθάνεστε πόνο ή δυσφορία κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
Με τη συστηματική μορφή εσωτερικής ακτινοθεραπείας, θα λάβετε ραδιενεργό υγρό μέσω ενδοφλέβιας χορήγησης.
Στην περίπτωση της εξωτερικής ακτινοθεραπείας, ξαπλώνετε σε ένα τραπέζι, έχοντας τοποθετηθεί όπως κατά τη διάρκεια της προσομοίωσης. Το μηχάνημα ακτινοβολίας κινείται γύρω σας, αλλά δεν σας αγγίζει ποτέ.
Ένας επαγγελματίας υγείας που ονομάζεται ακτινοθεραπευτής χειρίζεται το μηχάνημα από ένα ξεχωριστό δωμάτιο. Μπορείτε να μιλάτε μεταξύ σας ανά πάσα στιγμή χρησιμοποιώντας μια ενδοεπικοινωνία.
Το μηχάνημα κατευθύνει ακριβείς δόσεις ακτινοβολίας προς τον όγκο καθώς αλλάζει θέση. Δεν θα αισθανθείτε τίποτα κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Τι συμβαίνει μετά τη θεραπεία;
Σε περίπτωση εσωτερικής ακτινοθεραπείας, συνήθως επιστρέφετε στο σπίτι σας μετά από σύντομη ανάρρωση την ίδια ημέρα. Ενίοτε, μπορεί να χρειαστεί να παραμείνετε στο νοσοκομείο, ενώ το σώμα σας αποβάλλει ίχνη ακτινοβολίας.
Μετά από συστηματική (ενδοφλέβια) ακτινοθεραπεία, μπορεί να αποβάλλετε μικρές ποσότητες ακτινοβολίας μέσω των σωματικών υγρών, όπως ο ιδρώτας, τα ούρα και το αίμα.
Εάν λάβετε ενδοφλέβια ή μόνιμη εσωτερική ακτινοθεραπεία, υπάρχει μικρός κίνδυνος να εκθέσετε άλλους σε ακτινοβολία. Ακολουθήστε τις οδηγίες της ομάδας ακτινοθεραπείας σας σχετικά με το πόσο πρέπει να έρχεστε σε επαφή με άλλους μετά την ακτινοθεραπεία.
Θα πρέπει να είστε σε θέση να συνεχίσετε τις συνήθεις καθημερινές σας δραστηριότητες πριν και μετά την εξωτερική ακτινοθεραπεία. Δεν υπάρχει κίνδυνος έκθεσης των άλλων στην ακτινοβολία.
Ποιες είναι οι παρενέργειες της ακτινοθεραπείας;
Οι περισσότεροι άνθρωποι λαμβάνουν ακτινοθεραπεία κατανεμημένη σε πολλές θεραπευτικές συνεδρίες, ώστε να μην λαμβάνουν την πλήρη δόση με τη μία. Το πρόγραμμα θεραπείας δίνει στον υγιή ιστό σας χρόνο να ανακάμψει μεταξύ των συνεδριών. Ο χρόνος επούλωσης μειώνει τις παρενέργειες.
Παρόλα αυτά, μπορεί να εμφανίσετε δυσάρεστες παρενέργειες, τις οποίες ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος σας θα σας βοηθήσει να διαχειριστείτε.
Συνήθως, αυτές οι παρενέργειες επηρεάζουν μόνο το μέρος του σώματός σας που δέχεται απευθείας ακτινοβολία.
Οι παρενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Κόπωση.
- Ναυτία.
- Εμετό.
- Διάρροια.
- Πονοκεφάλους.
- Ερεθισμό του δέρματος.
- Ξηρότητα, φαγούρα στο τριχωτό της κεφαλής.
- Απώλεια μαλλιών.
- Πληγές στο στόμα.
- Πόνο κατά την κατάποση.
- Μειωμένη όρεξη.
- Αίσθημα καύσου στο λαιμό ή στο στήθος.
- Πόνο ή αίσθημα καύσου όταν κατουράτε.
- Ανάγκη για συχνή ούρηση (συχνά σε μικρές ποσότητες).
- Φούσκωμα της κοιλιάς ή κράμπες.
- Αίσθημα επείγουσας ανάγκης για κένωση του εντέρου.
Ρωτήστε τον ογκολόγο σας για τις παρενέργειες που πρέπει να περιμένετε, λαμβάνοντας υπόψη το είδος της ακτινοθεραπείας που συνιστάται για το είδος του καρκίνου που έχετε.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της ακτινοθεραπείας;
Η ακτινοθεραπεία είναι μια αξιόπιστη και αποτελεσματική θεραπεία του καρκίνου που υπάρχει εδώ και πάνω από έναν αιώνα.
Ανάλογα με το είδος του καρκίνου που έχετε, η ακτινοθεραπεία μπορεί να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα και να βοηθήσει άλλες θεραπείες να λειτουργήσουν καλύτερα. Αποτελεί επίσης σημαντικό μέρος της παρηγορητικής φροντίδας.
Μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα του καρκίνου, ώστε να ζήσετε μια πιο πλήρη, πιο ευχάριστη ζωή.
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι ή οι επιπλοκές αυτής της θεραπείας;
Παρόλο που η ακτινοθεραπεία αντιμετωπίζει αποτελεσματικά πολλούς τύπους καρκίνου, μπορεί επίσης να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης διαφορετικού καρκίνου στο μέλλον.
Για πολλούς ανθρώπους, τα οφέλη της ακτινοθεραπείας αξίζουν τον κίνδυνο. Ζυγίστε τα οφέλη της θεραπείας έναντι των πιθανών κινδύνων με τον ακτινοθεραπευτή-ογκολόγο σας.