Αιτίες και παράγοντες κινδύνου της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD)

Οι άνθρωποι συχνά χρησιμοποιούν τη λέξη ” τραυματικός ” με τη γενική έννοια όταν περιγράφουν πολύ στρεσογόνα γεγονότα της ζωής. Για παράδειγμα, η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA) ορίζει το “τραύμα” ως τη συναισθηματική αντίδραση ενός ατόμου σε ένα εξαιρετικά αρνητικό (“συνταρακτικό”) γεγονός.

Ωστόσο, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας ορίζουν τα τραυματικά γεγονότα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Οι κατευθυντήριες γραμμές που χρησιμοποιούν έχουν αλλάξει και συνεχίζουν να εξελίσσονται καθώς έχει αυξηθεί η γνώση τους για το τι συνιστά τραυματικό γεγονός. Αυτή η γνώση είναι ιδιαίτερα σημαντική όταν προσπαθούν να μάθουν αν ένα άτομο μπορεί να πάσχει από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) ή όχι.

Ο ορισμός του DSM για το τραυματικό γεγονός

Σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκδόσεις του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM), η 5η έκδοση περιγράφει με μεγαλύτερη σαφήνεια τα στοιχεία ενός τραυματικού γεγονότος, ιδίως στο πλαίσιο της διάγνωσης της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Το DSM-5 ορίζει ως εκλυτικό παράγοντα της διαταραχής μετατραυματικού στρες την έκθεση σε πραγματικά ή επαπειλούμενα γεγονότα όπως τα παρακάτω:

• Θάνατος
• Σοβαρός τραυματισμός
• Σεξουαλική κακοποίηση

Επιπλέον, η έκθεση πρέπει να προκύπτει από μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες καταστάσεις, στις οποίες το άτομο

• Βιώνει άμεσα το τραυματικό γεγονός
• Είναι αυτόπτης μάρτυρας του τραυματικού γεγονότος
• Μαθαίνει ότι το τραυματικό γεγονός συνέβη σε στενό μέλος της οικογένειας ή σε στενό φίλο (με τον πραγματικό ή απειλούμενο θάνατο να είναι είτε βίαιος είτε τυχαίος)
• Βιώνει από πρώτο χέρι, επαναλαμβανόμενη ή ακραία έκθεση σε αποκρουστικές (δυσάρεστες) λεπτομέρειες του τραυματικού γεγονότος (δεν το μαθαίνει από τα μέσα ενημέρωσης, τις εικόνες, την τηλεόραση ή τις ταινίες, εκτός από γεγονότα που σχετίζονται με τον επαγγελματικό χώρο)

Σημεία που δείχνουν ότι κάποιος μπορεί να έχει βιώσει ένα τραυματικό γεγονός

Με απλά λόγια, αυτό εξαρτάται. Ακόμη και αν είστε πολύ κοντά στο άτομο, μπορεί να μην παρατηρήσετε τα συνήθη συμπτώματα του τραύματος, τα οποία μπορεί να είναι μεταξύ άλλων το να φαίνεστε ταραγμένοι και “εκτός εαυτού”. Το άτομο μπορεί επίσης να αποστασιοποιηθεί ή να αποσυνδεθεί – για παράδειγμα, μπορεί να μην ανταποκρίνεται στις ερωτήσεις ή τα σχόλιά σας, σαν να μην ήταν εκεί.

Ωστόσο, άλλα σημάδια που δείχνουν ότι ένα άτομο είναι τραυματισμένο μπορεί να είναι πιο εύκολο να τα εντοπίσετε:

• Άγχος, το οποίο μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή, για παράδειγμα, νευρικότητας, ευερεθιστότητας, κακής συγκέντρωσης, μεταβολών της διάθεσης, νυχτερινών τρόμων ή κρίσεων πανικού
• Συναισθηματικά ξεσπάσματα ή κυκλοθυμίες, όπως θυμός ή θλίψη
• Τα σωματικά σημάδια μπορεί να εκδηλωθούν ως ταχυκαρδία, κόπωση, ωχρότητα ή λήθαργος.

Παράγοντες κινδύνου

Η έκθεση σε τραύμα είναι ο εναρκτήριος παράγοντας πίσω από τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, ωστόσο, θα μπορούσαν να υπάρχουν πρόσθετα στοιχεία που επηρεάζουν την κατάσταση.

Δεν αναπτύσσουν όλοι όσοι βιώνουν ένα τραύμα διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Αν και είναι σχεδόν αδύνατο να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα ποιος θα εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικού στρες μετά από τραύμα και ποιος όχι, μπορούμε να εξετάσουμε τους ακόλουθους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να συμβάλλουν στην πιθανότητα εμφάνισης της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Γενετικοί παράγοντες

Η έρευνα συνεχίζει να διερευνά το ρόλο της γενετικής στην ανάπτυξη της PTSD. Έχουν υπάρξει μελέτες που δείχνουν γενετική επίδραση στην ανάπτυξη καταστάσεων ψυχικής υγείας, όπως η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή και η μείζων καταθλιπτική διαταραχή, και οι ερευνητές διαπιστώνουν γενετική επίδραση και στην εκδήλωση της PTSD.

Οι γυναίκες θεωρείται ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν PTSD από ό,τι οι άνδρες. Ο επιπολασμός της διαταραχής μετατραυματικού στρες κατά τη διάρκεια της ζωής έχει διαπιστωθεί ότι είναι 10 έως 12 % στις γυναίκες και 5 έως 6 % στους άνδρες.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, ιδίως μεταξύ των γυναικών από την Ευρώπη και την Αμερική, σχεδόν το ένα τρίτο (29%) του κινδύνου για την ανάπτυξη PTSD μετά από ένα τραυματικό γεγονός επηρεάζεται από γενετικούς παράγοντες. Το ποσοστό γενετικού κινδύνου βρέθηκε να είναι πολύ χαμηλότερο στους άνδρες.

Ο πρώτος συγγραφέας της εν λόγω μελέτης, η Dr. Laramie Duncan, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι “η PTSD μπορεί να είναι μία από τις πιο προλαμβανόμενες ψυχιατρικές διαταραχές”. Γνωρίζοντας ότι δεν θα αναπτύξουν όλοι οι άνθρωποι που βιώνουν τραύμα διαταραχή μετατραυματικού στρες, η ίδια μοιράζεται τη σημασία αυτής της γενετικής έρευνας ώστε να είναι δυνατή η γρήγορη παρέμβαση μετά το τραύμα για εκείνα τα άτομα που έχουν αναγνωριστεί ως άτομα που διατρέχουν μεγαλύτερο γενετικό κίνδυνο.

Κοινωνικοί παράγοντες

Η κοινωνική υποστήριξη ή η έλλειψή της αποτελεί έναν καθοριστικό παράγοντα κινδύνου. Όσοι έχουν περιορισμένες επιλογές όσον αφορά την κοινωνική υποστήριξη μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Μετά το τραυματικό γεγονός, η ανάγκη για ασφαλείς πηγές υποστήριξης είναι απαραίτητη για να βοηθηθούν τα άτομα να επεξεργαστούν την εμπειρία τους με υγιή τρόπο και να ανακτήσουν την ελπίδα μέσω ασφαλών και προστατευμένων συναισθηματικών συνδέσεων.

Τα άτομα που προσπαθούν γενικά να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις μέσα από την απομόνωση μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν PTSD.

Ακόμη και αν έχετε διαθέσιμη υποστήριξη, αυτή μπορεί να μην είναι αρκετή για να αναχαιτίσει την ανάπτυξη της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Βιολογικοί και νευρολογικοί παράγοντες

Δύο παράγοντες κινδύνου που έχει αποδειχθεί ότι ενδεχομένως επηρεάζουν την ανάπτυξη της διαταραχής μετατραυματικού στρες μετά από τραύμα είναι ο δείκτης νοημοσύνης και ο νευρωτισμός. Έχει αποδειχθεί ότι όσοι έχουν την τάση να σημειώνουν χαμηλότερη βαθμολογία στα τεστ IQ είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη PTSD.

Επιπλέον, τα άτομα που έχουν μεγαλύτερο νευρωτισμό έχει αποδειχθεί ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν PTSD.

Ο νευρωτισμός είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας των ανθρώπων που έχουν περισσότερες πιθανότητες από το μέσο όρο να βιώνουν άγχος, αισθήματα ενοχής, ανησυχία, φόβο, θυμό, απογοήτευση και θλίψη.

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, υπάρχει ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ερευνητικών μελετών που είναι αφιερωμένες στη διερεύνηση του ρόλου της γενετικής στην ανάπτυξη της διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Δεδομένου ότι η PTSD δεν εμφανίζεται σε όλους όσοι βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός, αυτά τα συνεχώς νέα ευρήματα βοηθούν στον καλύτερο προσδιορισμό του ποιος μπορεί να διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο, ώστε οι παρεμβάσεις και οι θεραπείες να είναι όσο το δυνατόν πιο χρήσιμες.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες, μαζί με άλλες καταστάσεις όπως η μείζων κατάθλιψη, συνδέεται με μειωμένο όγκο του εγκεφάλου, ιδίως στις προμετωπιαίες περιοχές. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτός ο μειωμένος όγκος σχετίζεται με μεγαλύτερο αριθμό αυτοαναφορών άγχους στους συμμετέχοντες.

Η κατανόηση ότι ο συναισθηματικός αντίκτυπος του τραύματος μπορεί να έχει σωρευτικό αποτέλεσμα, μπορεί να καταστήσει ευκολότερο να κατανοήσουμε πώς οι παρελθούσες τραυματικές εμπειρίες μπορεί να αποτελούν παράγοντα κινδύνου για κάποιον που αναπτύσσει PTSD μετά από ένα έντονο τραυματικό γεγονός.

Άλλοι παράγοντες

Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη μετατραυματικού στρες μετά από ένα τραυματικό γεγονός είναι η εμπειρία ενός άλλου τραύματος στο παρελθόν. Έχει διαπιστωθεί ότι ο αντίκτυπος του τραύματος έχει αθροιστική επίδραση.

Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος που υπέστη τραύμα και δεν εμφάνιζε προηγουμένως συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες μπορεί να αναπτύξει μετατραυματικό στρες μετά από επόμενο τραύμα.

Το ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας πριν από το τραυματικό γεγονός μπορεί επίσης να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη μετατραυματικού στρες. Έχει αποδειχθεί ότι οι υπάρχουσες διαταραχές της διάθεσης, οι διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος και η διαταραχή της συμπεριφοράς μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες της ζωής αποτελούν επίσης παράγοντα κινδύνου. Όταν οι άνθρωποι βιώνουν επί του παρόντος στρεσογόνους παράγοντες στη ζωή τους, όπως διαζύγιο, οικονομική πίεση, εργασιακό άγχος, ή για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν συναισθηματικές προκλήσεις στο σχολείο ή στο σπίτι, η πιθανότητα ανάπτυξης PTSD μπορεί να αυξηθεί.

Η φύση του γεγονότος που πυροδότησε το σύνδρομο είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψη ως παράγοντας επιρροής. Έχει αποδειχθεί ότι όσο πιο έντονο είναι το γεγονός, όπως το να έχει γίνει κάποιος μάρτυρας θανάτου ή ακραίας βίας ή να έχει τραυματιστεί κατά τη διάρκεια του τραυματικού γεγονότος, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινδύνου.

Όταν κάποιος έχει βιώσει σωματικό πόνο ως αποτέλεσμα του τραύματός του, όπως για παράδειγμα συμβαίνει σε περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης, ο κίνδυνος μετατραυματικού στρες μπορεί να είναι μεγαλύτερος, καθώς ο σωματικός πόνος αποτελεί υπενθύμιση του τραυματικού γεγονότος.