Βλέπετε εφιάλτες πως πέφτετε από μεγάλο ύψος. Σας κυνηγάει ένα τρομακτικό τέρας. Κάνετε μια σημαντική παρουσίαση μπροστά σε όλο το σχολείο και όταν κοιτάτε κάτω, συνειδητοποιείτε ότι στέκεστε εντελώς γυμνοί μπροστά σε όλους τους γνωστούς σας.
Όποια κι αν είναι η πλοκή της προσωπικής σας ταινίας τρόμου, δεν υπάρχει πιο τρομακτικό συναίσθημα από το να ξυπνάτε ιδρωμένοι, τρέμοντας και γεμάτοι φόβο … και μετά να συνειδητοποιείτε ότι όλα ήταν όνειρο. Ή, για την ακρίβεια, ότι όλα ήταν ένας τρομερός εφιάλτης.
Αλλά για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό; Και ίσως το πιο σημαντικό, τι μπορείτε να κάνετε για να σταματήσετε να βλέπετε εφιάλτες;
Είναι φυσιολογικό να βλέπουμε εφιάλτες;
Οι εφιάλτες δεν είναι διασκεδαστικοί, αλλά ενδέχεται, τουλάχιστον, να είναι φυσιολογικοί. Υπολογίζεται ότι το 85% των ενηλίκων αναφέρουν ότι βλέπουν περιστασιακά εφιάλτες, ενώ οι εφιάλτες στα παιδιά είναι ιδιαίτερα συνηθισμένοι.
Σε γενικές γραμμές, η ώρα του ύπνου είναι μια συγκυρία που το μυαλό μας αρχίζει να κάνει ανησυχητικές σκέψεις. Είναι ήσυχα, είναι σκοτεινά και δεν υπάρχουν πολλοί αντιπερισπασμοί.
Αλλά όταν οι εφιάλτες αρχίζουν να γίνονται συχνοί ή τόσο ενοχλητικοί που επηρεάζουν τον ύπνο σας, μπορεί να αρχίσουν να επιβαρύνουν και τις ώρες που είστε ξύπνιοι.
Πόσο τρομακτικό ακούγεται αυτό; Μελέτες δείχνουν ότι 1 στους 20 ανθρώπους βιώνει έναν εφιάλτη τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ ορισμένοι άνθρωποι τους βλέπουν ακόμα πιο συχνά. Στις ΗΠΑ, το 2% έως 8% των ανθρώπων βιώνουν διαταραχές εφιάλτη, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από εφιάλτες τόσο ζωντανούς και οδυνηρούς που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής τους.
Είναι σύνηθες να έχετε περισσότερους εφιάλτες από το συνηθισμένο όταν περνάτε μια αγχωτική περίοδο αλλά συνήθως, θα υποχωρήσουν από μόνοι τους όταν ο στρεσογόνος παράγοντας υποχωρήσει.
Εάν οι εφιάλτες σας συνεχίζονται για εβδομάδες ή και μήνες, είναι καιρός να το αναφέρετε σε έναν γιατρό.
Τι προκαλεί τους εφιάλτες;
Οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν έναν τυχαίο εφιάλτη που και που, και μπορεί να είστε πιο επιρρεπείς σε αυτούς μετά από μια αγχωτική κατάσταση ή μετά από μια τρομακτική ταινία. Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες.
Ενδέχεται να έχετε εφιάλτες για διάφορους λόγους, όπως άγχος, στέρηση ύπνου, χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ και παθήσεις όπως η αποφρακτική υπνική άπνοια και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Οι εφιάλτες μπορεί επίσης να είναι παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων.
Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Αυτό το κομμάτι είναι λιγότερο ξεκάθαρο.
Οι επιστήμονες εξακολουθούν να μην γνωρίζουν ακριβώς γιατί ονειρευόμαστε – ή γιατί ονειρευόμαστε τα πράγματα που ονειρευόμαστε, συμπεριλαμβανομένων των εφιαλτών. Αν και αυτή η απάντηση δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, είναι αλήθεια: Ο εγκέφαλός μας είναι ένα πολύπλοκο μέρος και οι νευροεπιστήμονες μελετούν συνεχώς τι ακριβώς συμβαίνει εκεί μέσα.
Μια υπόθεση είναι ότι ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να διασκεδάσει ή να αντιμετωπίσει με άλλο τρόπο ανεπίλυτα συναισθήματα που μας προκαλούν άγχος και στρες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Συχνά, αυτά τα συναισθήματα μπορεί να αποτελούν τροφή για τους εφιάλτες μας.
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι εφιάλτες είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια του ύπνου ταχείας κίνησης των ματιών (REM), ο οποίος συνήθως συμβαίνει κατά το δεύτερο μισό της νύχτας. Ο ύπνος REM, ο οποίος αποτελεί περίπου το 25% του συνολικού χρόνου ύπνου, είναι το στάδιο του ύπνου όπου λαμβάνουν χώρα τα περισσότερα όνειρά σας, σε γενικές γραμμές.
Μπορούν οι ταινίες τρόμου να προκαλέσουν εφιάλτες;
Υπάρχει σοβαρός λόγος που δεν σας επιτρεπόταν να βλέπετε ταινίες τρόμου πριν κοιμηθείτε όταν ήσασταν παιδιά: Μπορούν πράγματι να προκαλέσουν εφιάλτες! Για την ακρίβεια, οτιδήποτε σας προκαλεί στρες ή άγχος μπορεί τελικά να σας φέρει άσχημα όνειρα, επομένως ίσως να θέλετε να το ξανασκεφτείτε πριν διαβάσετε εκείνο το μυθιστόρημα με τις δολοφονίες ή να ακούσετε ένα podcast με αληθινά εγκλήματα.
Μπορεί να διαπιστώσετε ότι περπατάτε πιο προσεκτικά μέσα στο σπίτι σας τη νύχτα ή ότι κοιτάτε πίσω από τις πόρτες. Αλλά η παρακολούθηση τρομακτικών ταινιών δεν είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να δραστηριοποιήσει το νευρικό σας σύστημα με αυτόν τον τρόπο.
Η συμμετοχή σε άλλες συμπεριφορές κοντά στην ώρα του ύπνου μπορεί να προκαλέσει παρόμοια συναισθήματα:
- Η παρακολούθηση ενοχλητικών ειδήσεων και γεγονότων της επικαιρότητας.
- Η περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
- Το να κάνετε δύσκολες ή αγχωτικές συζητήσεις.
Το στρες στη ζωή
Αν περνάτε μια δύσκολη περίοδο κατά τη διάρκεια του ξύπνιου, είτε πρόκειται για μια μεγάλη μετακόμιση, μια νέα δουλειά, έναν σκληρό χωρισμό ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, αυτό μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός σας τη νύχτα.
Τα άλυτα προβλήματα που βιώνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να μεταβούν στη δραστηριότητα του εφιάλτη.
Διαταραχή μετατραυματικού στρες
Οι εφιάλτες είναι μία από τις αντιδράσεις στρες που σχετίζονται με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), μια διαταραχή της ψυχικής υγείας που μπορεί να εκδηλωθεί μετά από ένα τραυματικό γεγονός που απειλεί τη ζωή σας ή την αίσθηση της ασφάλειάς σας. Υπολογίζεται ότι το 70% έως 90% των ατόμων με μετατραυματικό στρες βλέπουν εφιάλτες.
Αυτοί οι εφιάλτες είναι συχνά επαναλαμβανόμενοι, συχνοί και πολύ ζωντανοί ή ενοχλητικοί, και συνήθως σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία που αντιμετώπισε το άτομο.
Η κύρια θεραπεία για τη μετατραυματική διαταραχή του μετατραυματικού στρες είναι η θεραπεία συζήτησης. Ένας θεραπευτής μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε με ασφάλεια τις οδυνηρές αναμνήσεις και τα συναισθήματα, γεγονός που μπορεί να μειώσει συμπτώματα όπως οι εφιάλτες και τα flashbacks.
Αλκοόλ και άλλες ουσίες
Τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και η καφεΐνη μπορούν να προκαλέσουν εφιάλτες, όπως επίσης και η στέρηση (τα αποτελέσματα της διακοπής) αυτών των ουσιών.
Καφεΐνη: Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να στραφείτε σε ντεκαφεϊνέ όσο περνάει η μέρα, και οι εφιάλτες μπορεί να είναι ένας από αυτούς. Ορισμένοι άνθρωποι αναφέρουν μια συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης καφεΐνης πολύ κοντά στην ώρα του ύπνου και της αυξημένης δραστηριότητας των εφιαλτών.
Αλκοόλ: Η κατανάλωση αλκοόλ κοντά στον ύπνο μπορεί να διαταράξει τον ύπνο REM, προκαλώντας αυτό που είναι γνωστό ως “REM rebound” – και το REM rebound σχετίζεται με αυξημένους εφιάλτες. Το αλκοόλ είναι κατασταλτικό, επομένως μάλλον σας βοηθάει να αποκοιμηθείτε, αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει ζημιά στον ύπνο σας καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, προκαλώντας διαταραχές και αλλαγές στην αρχιτεκτονική του ύπνου σας.
Φάρμακα: Τα διεγερτικά όπως η κοκαΐνη και η μεθαμφεταμίνη μπορεί να προκαλέσουν εφιάλτες, ιδίως κατά τη διάρκεια της απεξάρτησης.
Ορισμένα φάρμακα
Οι εφιάλτες μπορεί να είναι παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων, όπως:
- Ορισμένοι τύποι αντικαταθλιπτικών, συμπεριλαμβανομένων των εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης και των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών.
- Αντιψυχωσικά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων της ρισπεριδόνης και της ολανζαπίνης.
- Β-αναστολείς, οι οποίοι αντιμετωπίζουν την υψηλή αρτηριακή πίεση και άλλες καρδιακές παθήσεις.
- Μελατονίνη, ένα μη συνταγογραφούμενο βοήθημα ύπνου.
- Θεραπεία υποκατάστασης νικοτίνης, όπως τα αυτοκόλλητα νικοτίνης και οι τσίχλες νικοτίνης.
- Φάρμακα για τη νόσο του Πάρκινσον, όπως η λεβοντόπα.
- Ενέσεις σεμαγλουτίδης (γνωστές και ως Ozempic®, Wegovy® και Rybelsus®), οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2 και της παχυσαρκίας.
Αυτά δεν είναι τα μόνα φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν εφιάλτες και δεν θα έχουν εφιάλτες όλοι όσοι λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα. Εάν αρχίσετε να έχετε εφιάλτες και υποψιάζεστε ότι αυτοί σχετίζονται με κάποιο φάρμακο, μιλήστε με τον γιατρό σας. Μπορεί να είναι σε θέση να τροποποιήσει τη δοσολογία σας ή να σας αλλάξει φάρμακο.
Στέρηση ύπνου
Όταν δεν κοιμάστε αρκετά, η υγεία σας δέχεται σοβαρό πλήγμα. Η χρόνια στέρηση ύπνου σχετίζεται με καταστάσεις που ξεκινούν από την κατάθλιψη και καταλήγουν σε καρδιακές προσβολές – και ακόμη και μια μικρή στέρηση ύπνου μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στο πώς αισθάνεστε.
Γνωρίζουμε ότι η στέρηση ύπνου και άλλα προβλήματα ύπνου, όπως το ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου, μπορούν να συνδεθούν με υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης εφιαλτών.
Αποφρακτική υπνική άπνοια
Μια άλλη κοινή διαταραχή του ύπνου που έχει συνδεθεί με εφιάλτες είναι η μη θεραπευμένη αποφρακτική υπνική άπνοια.
Τα άτομα με αυτή την πάθηση ουσιαστικά δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο στον εγκέφαλό τους λόγω της διαταραχής της αναπνοής κατά τη διάρκεια της νύχτας η οποία έχει συνδεθεί στενά με εφιάλτες.
Οι εφιάλτες που σχετίζονται με την αποφρακτική υπνική άπνοια μπορεί μερικές φορές να περιλαμβάνουν τρομακτικά, σχετικά με την αναπνοή θέματα όπως τον στραγγαλισμό, την ασφυξία, τον πνιγμό και τον εγκλωβισμό σε μικρούς χώρους, όπως σε ένα ασανσέρ.
