“Επιδημία” και “πανδημία” είναι δύο λέξεις που περιγράφουν την εξάπλωση μιας ασθένειας. Η λέξη “επιδημία” χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ασθένεια που έχει ξεφύγει από τον έλεγχο και εξαπλώνεται ενεργά. Η λέξη “πανδημία” χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ασθένεια που πλήττει μια ολόκληρη χώρα ή ολόκληρο τον κόσμο.
Η κατανόηση της διαφοράς μεταξύ μιας επιδημίας και μιας πανδημίας είναι χρήσιμη κατά την παρακολούθηση των ειδήσεων που αφορούν τη δημόσια υγεία. Όροι όπως αυτοί έχουν ως στόχο να βοηθήσουν το κοινό να ανταποκριθεί σε μια υγειονομική κρίση, ώστε να μπορέσει να ελέγξει και να προλάβει καλύτερα τις ασθένειες.
Επιδημία vs. Πανδημία
Οι ειδικοί γιατροί χρησιμοποιούν τους όρους “επιδημία” και “πανδημία” για να κάνουν διάκριση μεταξύ του μεγέθους και της κλίμακας εξάπλωσης μιας ασθένειας. Όταν μιλάμε για “επιδημία”, εν γένει αναφερόμαστε σε μια ξαφνική αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων μιας νόσου πάνω από το φυσιολογικά αναμενόμενο επίπεδο.
Για παράδειγμα, από το 2014 έως το 2016, ο Έμπολα θεωρήθηκε επιδημία επειδή η ασθένεια εξαπλωνόταν με ταχείς ρυθμούς σε τμήματα της Δυτικής Αφρικής, αλλά δεν εξαπλώθηκε σε άλλα μέρη του κόσμου.
Η πανδημία, ωστόσο, αναφέρεται σε μια επιδημία που έχει εξαπλωθεί σε πολλές χώρες ή ηπείρους, επηρεάζοντας συνήθως μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Η COVID-19 είναι πανδημία επειδή έχουν εμφανιστεί εκατομμύρια κρούσματα σε όλο τον κόσμο.
- Τι είναι το “ενδημικό”;
Η λέξη “επιδημία” συγχέεται μερικές φορές με την λέξη “ενδημικό”, αλλά οι δύο λέξεις έχουν διαφορετικές έννοιες. Ενώ η λέξη “επιδημία” περιγράφει πόσο πολύ έχει εξαπλωθεί ένα συγκεκριμένο κρούσμα μιας ασθένειας, η λέξη “ενδημικό” αναφέρεται στη συνεχή παρουσία μιας ασθένειας σε έναν γεωγραφικό πληθυσμό.
Για παράδειγμα, η ανεμοβλογιά θεωρείται ενδημική στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή προσβάλλει τα παιδιά που φοιτούν στα αμερικανικά σχολεία σε προβλέψιμα ποσοστά.
Εσφαλμένη χρήση του όρου “επιδημία“
Ο όρος “επιδημία” χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους, κυρίως για να περιγράψει:
- Θέματα υγείας: Η κρίση των οπιοειδών στην Αμερική έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας.
- Συμπεριφορά: Για παράδειγμα-Υπάρχει επιδημία εκρήξεων θυμού μεταξύ των παιδιών προσχολικής ηλικίας!
Αυτές οι χρήσεις δεν είναι λανθασμένες, αλλά μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση.
Ακόμα και όταν η λέξη “επιδημία” χρησιμοποιείται για τον ορισμό ζητημάτων υγείας, μπορεί να μην περιγράφει με ακρίβεια την κλίμακα της ασθένειας ή το πόσο γρήγορα εξαπλώνεται.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η λέξη “επιδημία” μπορεί να μην επαρκεί για να περιγράψει την κλίμακα του προβλήματος και η λέξη “πανδημία” μπορεί να είναι πιο κατάλληλη.
Ταξινόμηση των συμβάντων της νόσου
Η επιδημιολογία είναι ο κλάδος της ιατρικής που μελετά πόσο συχνά εμφανίζονται ασθένειες σε διάφορες ομάδες ανθρώπων και γιατί.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) είναι ο κύριος φορέας που συλλέγει και επιβλέπει τα επιδημιολογικά δεδομένα. Μεταξύ των πολλών λειτουργιών του, το CDC έχει ως αποστολή να κατευθύνει την κατάλληλη αντίδραση σε μια εκδήλωση ασθένειας. Στην Ευρώπη ο αντίστοιχος οργανισμός είναι το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων.
Ενώ το επίπεδο εμφάνισης της νόσου μπορεί να περιγραφεί με πολλούς τρόπους, ορίζεται κυρίως από δύο μετρήσιμους παράγοντες:
- Το πρότυπο και η ταχύτητα με την οποία κινείται μια ασθένεια (γνωστή ως ρυθμός αναπαραγωγής)
- Το μέγεθος του πληθυσμού που κινδυνεύει (γνωστό ως κρίσιμο μέγεθος της κοινότητας).
Ο ρόλος της επιδημιολογίας είναι να προσδιορίσει τον επιπολασμό της νόσου (τον αριθμό των ατόμων σε έναν πληθυσμό που έχουν την ασθένεια) και την επίπτωση (τον αριθμό των νέων κρουσμάτων εντός ενός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου). Τα στοιχεία αυτά βοηθούν στην ορθή καθοδήγηση της κατάλληλης αντίδρασης της δημόσιας υγείας.
Άλλοι ορισμοί
Υπάρχουν διάφοροι άλλοι τρόποι με τους οποίους ένας επιδημιολόγος μπορεί να περιγράψει ένα νοσολογικό γεγονός:
- Τα σποραδικά νοσήματα αναφέρονται σε μια ασθένεια που εμφανίζεται ακανόνιστα ή σπάνια. Τροφιμογενή παθογόνα, όπως η σαλμονέλα ή το E. coli, μπορούν συχνά να προκαλέσουν σποραδικά ξεσπάσματα ασθενειών. Ο τέτανος είναι επίσης μια σποραδική ασθένεια – εμφανίζεται μόνο σε ανεμβολίαστα άτομα.
- Η συρροή κρουσμάτων αναφέρεται σε μια ασθένεια που εμφανίζεται σε μεγαλύτερους αριθμούς, παρόλο που ο πραγματικός αριθμός ή η αιτία μπορεί να είναι αβέβαιη. Ένα παράδειγμα είναι η συρροή περιστατικών καρκίνου που συχνά αναφέρονται μετά από καταστροφή χημικών ή πυρηνικών εργοστασίων.
- Η υπερενδημική νόσος αναφέρεται σε επίμονα, υψηλά επίπεδα νόσου πολύ υψηλότερα από αυτά που παρατηρούνται σε άλλους πληθυσμούς. Για παράδειγμα, ο ιός HIV είναι υπερ-ενδημικός σε μέρη της Αφρικής, όπου ένας στους πέντε ενήλικες πάσχει από τη νόσο, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου είναι μολυσμένος περίπου ένας στους 300.
- Το ξέσπασμα ή έξαρση έχει τον ίδιο ερμηνευτικό ορισμό με την επιδημία, αλλά συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα γεγονός που περιορίζεται περισσότερο σε μια γεωγραφική περιοχή.
Παραδείγματα επιδημιών και πανδημιών
Επιδημίες και πανδημίες έχουν εμφανιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω καταστροφικών και αξιοσημείωτων κρουσμάτων ασθενειών:
- Η πανούκλα του Ιουστινιανού το 541 μ.Χ. αποδόθηκε στη βουβωνική πανώλη και αφάνισε 25 έως 50 εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σε ένα χρόνο.
- Η Μαύρη Πανούκλα σκότωσε περισσότερους από 75 εκατομμύρια ανθρώπους από το 1347 έως το 1351, συμπεριλαμβανομένων όσων πέθαναν στην Ευρώπη, στις χώρες της Μέσης Ανατολής, στην Κίνα και στην Ινδία.
- Η πανδημία της ισπανικής γρίπης του 1918 οδήγησε στο θάνατο πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους μέσα σε ένα χρόνο, συμπεριλαμβανομένων 675.000 Αμερικανών.
- Η πανδημία ευλογιάς κατά τον 20ό αιώνα στοίχισε τη ζωή σε 300 έως 500 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 1980, η ευλογιά κηρύχθηκε εξαλειφθείσα χάρη σε μια μαζική εκστρατεία που ξεκίνησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) το 1959. Είναι η μόνη ανθρώπινη ασθένεια που έχει εξαλειφθεί ποτέ.
- Η πανδημία COVID-19 που προκλήθηκε από τον ιό SARS-CoV-2 στοίχισε τη ζωή σε σχεδόν 7 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως μεταξύ του Δεκεμβρίου 2019 και του Μαΐου 2023. Ο ΠΟΥ κήρυξε την COVID-19 πανδημία στις 11 Μαρτίου 2020, προκαλώντας το κλείσιμο της παγκόσμιας δραστηριότητας. Τον Μάιο του 2023, ο ΠΟΥ υποβάθμισε το COVID από παγκόσμιο επείγον περιστατικό δημόσιας υγείας σε διαρκές πρόβλημα υγείας.
- Η πανδημία της φυματίωσης εξακολουθεί να στοιχίζει τη ζωή σε πάνω από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους ετησίως. Παρά τη διαθεσιμότητα αποτελεσματικής θεραπείας, το βακτήριο που προκαλεί τη φυματίωση είναι όλο και πιο ανθεκτικό στα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της.
- Η πανδημία του HIV έχει οδηγήσει στον θάνατο πάνω από 39 εκατομμύρια ανθρώπους από το 1982. Ωστόσο, χάρη στη διαθεσιμότητα αποτελεσματικής θεραπείας για τον HIV, δεν θεωρείται πλέον πανδημία. Αποτελεί επιδημία ή υπερ-ενδημία σε συγκεκριμένες περιοχές.
- Η πανδημία της γρίπης των χοίρων ήταν μια επιδημία γρίπης Η1Ν1 στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2009. Πάνω από 60 εκατομμύρια Αμερικανοί προσβλήθηκαν, με αποτέλεσμα 274.304 νοσηλείες και 12.469 θανάτους.